luns, 13 de maio de 2019

Inauguración do Museo etnográfico Monte Caxado d'As Pontes


Intervención de Felipe Senén na inauguración do museo.
Ao fondo, o ortigueirés Narciso Luaces e o director
do museo, José María López Ferro



Nun ambiente festivo, coma non podería ser doutro xeito, e realzado pola compaña dunha luz primaveral impoluta, ven de inaugurarse nas Pontes o Museo Etnográfico Monte Caxado”. 2.000 obxectos amoreados ó longo de 30 anos polo profesor José Mª López Ferro atoparon acougo neste novo fogar erguido nun espazo tamén case máxico: a Praza da Igrexa Vella, xerme do pobo que hoxe coñecemos.
Este evento, celebrado o pasado 30 de marzo, é o culmen merecido ó traballo de López Ferro, un traballo lento e rigoroso co que foi amoreando e catalogando as pezas que ía atopando ou lle ían achegando, algo que, coma ben dixo, comezou coma un xogo e rematou nesta obra que dende hoxe podemos gozar. Agora xa podemos ter preto de nós as pezas e utensilios que son o fío que aínda nos une ós nosos devanceiros, ó través delas seguen a falar con nós, a nos contar coma era a súa vida, e por riba de todo, fannos ver que ós conservar tamén o facemos cos noso orixes, as nosas raíces, as cales son necesarias para nos manter e alcanzar o futuro dun xeito máis doado.
Logotipo da fundación e museo

O acto en si comezou coas palabras, sempre sentidas e ateigadas dunha forza engaiolante, do museólogo Felipe Senén, quen non dubidou en enfrontar este Museo co mundo actual de “cocanilización” ou “macdonalización”, a arte e singularidade das pezas aquí expostas coa banalización e frialdade dos tempos que vivimos, porque son pezas que reflicten as nosas orixes e, xa que logo, a nosa orixinalidade. Isto é, rescatar a nosa identidade, a dos labregos e mariñeiros.


José María López Ferro, director do  Museo
(foto: Fundación MMC)
Aproveitou a ocasión para dedicarlle unhas palabras a Narciso Luaces, home que tamén leva dentro de si o espírito da terra. Tamén, coma non, ó verdadeiro artífice deste Museo, López Ferro, que levou adiante este proxecto coma un auténtico viacrucis, coma unha especie de “Xogo da Oca”, e a Secundino García, do Museo etnográfico Pazo da Capela, homes, todos eles, que acolleron esta cultura popular hoxe menosprezada, mais o fan porque lles gusta, o viven e, ó fin, é o seu mundo. Xente que, coas súas más, en silencio, e día a día, foron quen de levar adiante proxectos coma este cando, ás veces, os grandes poderes non son capaces tendo amplas organizacións e tecnoloxías ó seu servizo.
Unha vista do museo

Tomou a palabra Secundino García para resumir en catro puntos os pasos a seguir para erguer con éxito un museo: a) coleccionar, e facelo a cotío; b) conservar o conseguido; c) investigar e documentar, sobre todo baseándose nos nosos maiores; d) e divulgar, que é traballo máis difícil para que a xente se chegue até aquí. 

Narciso Luaces, pausado pero rexuvenecido ó se atopar no seu mundo, o que mellor coñece, fixo un resumo de porque chegou a levar adiante o seu Museo de Meixido no que Ferro tamén tivo algo que ver, razón pola que non dubidou en loar a súa figura.
López Ferro rematou o acto facendo unha morea de agradecementos a persoas, institucións, organismos e empresas que nos da unha idea da cantidade de xente que colaborou nesta obra, algo, amais, necesario e imprescindíbel para chegar onde chegou. Mais, dixo, isto non rematou, pois teño un soño que non é outra cousa que ampliar este museo e engadir unha forxa, unha carpintaría.., ó fin, facer das Pontes unha vila etnolóxica. 

------------------------

Texto: Manel Bouzamayor
Fotos 1 e 4: Manel Bouzamayor


mércores, 8 de maio de 2019

Luis de Funes, un hijo de Ortigueira

Luis de Funes no papel de xendarme
de Saint Tropez, o que o faría
máis famoso




- «Disculpe, Herr Friedrich, esta es mi novia»


Corría el año 1942 en el París ocupado por los nazis, cuando -en un cabaret  de la capital gala- un pianista de jazz interrumpía con timidez a un oficial alemán que pretendía seducir a una clienta. El pianista era Luis de Funes, y la clienta, la cual apenas conocía por aquel entonces, era Jeanne, la que sería su esposa durante las cuatro décadas siguientes. De esa forma tan novelesca y con esa arriesgada astucia se conocieron el que llegaría a convertirse literalmente en “el actor favorito de los franceses” y la que fue una descendiente directa del celebérrimo escritor Guy de Maupassant.

Louis Germain David de Funes de Galarza Soto nació en Courbevoie -a unos pocos quilómetros al oeste de París- el 31 de julio de 1914, siendo el benjamín de tres hermanos. Aunque no muchos saben que sus padres eran españoles ambos y que se conocieron en Santa Marta de Ortigueira, siendo el andaluz Carlos de Funes el que se fijó en Leonor Soto Regueira, residente en la Alameda e hija del prestigioso notario, político y monárquico de As Grañas Teolindo Soto Barro, falleciendo -en septiembre de 1906- el recientemente nombrado senador por Pontevedra antes de lograr ejercer la función de ministro, cartera ofrecida por el Jefe de Gobierno, el marqués de Vega Armijo. Su hija Leonor, la madre del actor, vio la luz en el corazón de Santa Marta en 1878, al igual que su abuelo materno Cándido Regueira, en 1822, y del mismo modo que los padres y cuatro abuelos de este, en Luama y Ortigueira respectivamente. (Agradezco las aportaciones  genealógicas a Miguel Ángel Fernández González).
Leonor Soto Regueira, nai de Luis de Funes
(foto: ortigueirasntigua.blogspot.com/)
Si el vínculo con Ortigueira resulta innegable genealógicamente hablando, su carácter, gestual y especificidad en tanto que actor cómico se vieron igualmente influidos por su ascendencia, materna en este caso. Son sus dos hijos que tuvo con Jeanne -Patrick y Olivier- los que en una de sus obras dedicadas a su progenitor, confirman lo que el propio Luis reconoció en diversas entrevistas: su ortigueiresa e impetuosa madre Leonor, a la que imitaba, inspiró su desternillante mecánica para hacer reír, el espontáneo e imprevisto yacimiento que emanaba de sus muecas cuando lo requería el actor y la infalible complicidad de la que este genio del humor hacía gala con partenaires tan ilustres como Bourvil, Yves Montand, Jean Gabin, Michel Galabru o Coluche. Leonor -según Luis su “primera profesora de teatro”, falleció el 25 de octubre de 1957. Y es en el castillo (herencia de la familia de su esposa y que él compró en 1967) que alberga el museo dedicado al artista –el cual tristemente cerró sus puertas en octubre de 2016 por falta de financiación- dónde se podía leer en un calendario una pequeña inscripción de Luis, que recordaba con emoción a su madre en el día de la muerte de esta: «No tirar. Mamá se fue hoy. La recordaré durante el resto de mi vida.»
Retrato de Luis de Funes adicado a Ortigueira
(foto: ortigueirasntigua.blogspot.com/
En su palmarés cinematográfico destacan inolvidables largometrajes cómicos como “Le Corniaud”, “Les aventures de Rabbi Jacob”, “La folie des grandeurs”, “Le grand restaurant”, la trilogía de “Fantômas” o la entrañable saga del “Gendarme de Saint-Tropez”, con los que logró récords absolutos de taquilla y popularidad. Pero es sin duda “La grande vadrouille” (traducida al español por “La gran juerga”) la que más brilló y permaneció indeleble ante el paso del tiempo para el gran público. En esta comedia ambientada en la Francia invadida por el Tercer Reich, en la que forma una hilarante dupla -inigualada hasta la fecha- junto al mítico Bourvil, se repite el diálogo con el que conoció a la madre de dos de sus hijos, Jeanne Barthélémy. Su primer vástago, Daniel de Funes, es fruto de su primer matrimonio con Germaine Carroyer. Luis es por lo tanto el abuelo del hijo de Daniel, el también autor y actor Laurent de Funes, con el que tuve la fortuna de establecer contacto. 

Un César (entre otros numerosos premios) de honor en 1980 por el conjunto de su inmensa trayectoria (más de 150 obras de teatro y películas) recompensó a este “monstruo de la escena” y le fue entregado con gran pompa de manos de los históricos Jerry Lewis y Kirk Douglas. Teniendo en cuenta que los galardones de la Academia francesa fueron creados en 1976, sobra decir que sus mejores años -los 60’ y principios de los 70’- no han probablemente obtenido todo el reconocimiento que merecían. Cabe destacar que Luis de Funes tenía en proyecto un film con el gran Roman Polanski, habiéndose fijado el de raíces ortigueiresas en la cómica “El baile de los vampiros” del exitoso director de origen polaco, y observando el cineasta la desbordante vis cómica del actor. Nunca sabremos lo que hubiese dado de sí esa interesante colaboración, lo que sí se conoce es el ansia de Luis de Funes de ser aceptado por la exigente crítica de cine y por ser mencionado en la prestigiosa “Les cahiers du cinéma”. El "Charlie Chaplin francés" se apagó un 27 de enero de 1983  en Nantes a los 68 años debido a una crisis cardíaca, por lo que jamás comprobaremos si sus más ambiciosos sueños se habrían podido cumplir.
También he averiguado que estuvo a punto de visitar Ortigueira. Hubiese sido, a buen seguro, todo un honor para los santamarteses. Un honor acompañado de una inmensa –y siempre presente- carcajada.


----------------------

Texto: David Rodríguez Morado





xoves, 2 de maio de 2019

Que lle debe Ortigueira a Isabel II?

Isabel II, raiña de España



Como se dicía nunha anterior entrada sobre as rúas e prazas de Ortigueira, en Ortigueira só hai un espazo público adicado a unha muller: a praza de Isabel II. Sendo xustos, hai outra rúa que leva nome de muller, a rúa da Magdalena, pero en realidade o nome é unha extensión do nome da capela -e antigo hospital- da Magdalena que existe nas aforas do nucleo urbano de Ortigueira na barrio do mesmo nome. Por dicilo doutra maneira, non foi un nome elexido expresamente para a rúa ou praza, como sí o foi o que queremos sinalar hoxe. En todo caso, pode haber persoas que non estén de acordo con esta análise. O meu respecto a elas.

Imaxe actual da praza de Isabel II
A praza de Isabel II está ubicada nun lugar principal da vila, enfrente da igrexa parroquial e da casa consistorial; na mesma hai, ademáis dunha centearia palmeira, un antiguo templete (non o orixinal, de finais do XIX, senón o remodelado a principios do séc. XX) onde se celebraba o mercado semanal dos xoves ata os anos 70 do pasado siglo XX. A praza, da que saen as rúas que conforman o casco antigo de Ortigueira, foi ampliada en 2003, como lembra unha placa, co derribo dunha casa na súa parte inferior.

Cando e como foi elexido o nome de Isabel II para a praza?
Non lle constan a este afeizoado á Historia eses datos, pero suponse que sería elexido a mediados do século XIX, nalgún momento entre 1833, en que foi elexida raíña de España (con case tres anos de idade), e 1868, en que fuxiu de España a Francia. Por certo que o concello de Ortigueira conta cun retrato -de grande formato- ao óleo desta raíña de xoven, copia dun orixinal dun artista famoso. Esta copia está castigada nunha parede interior, case oculta no primeiro andar do concello, na saída do ascensor. Tal vez o retrato e o nome da praza estén relacionados. Quién sabe..., que din os mexicanos!
Placa 

Honrar ao monarca dun país co nome dunha rúa ou praza é algo habitual, pero ademáis, neste caso a Isabel II débenlle a vida varios ortigueireses, nun suceso pouco coñecido, pero que foi divulgado no número 1 (2015) da revista Terras do Ortegal polo ortegano Carlos López-Keller Álvarez nun excelente artigo titulado “Santa Marta na revolta de 1846. Peripecias da cuadrilla de Poyán”, que animamos a ler polo seu interese.
López-Keller relata un suceso acaecido en abril de 1846, a consecuencia do levantamento do coronel Solís en Lugo. De Ortigueira saíron un grupo de mozos armados en dirección a Ferrol, que estaba asediada polas tropas de Solís, se ben a cidade capital do departamento da Mariña resistiría, co que os mozos ortigueireses marcharon a Santiago, onde a raiz de como ían os acontecementos decidiron regresar a Ortigueira. Na partida estaba alistado Ramón Díaz, avó materno de Julio Dávila Díaz (1871-1971), o insigne xeógrafo e historiador ortigueirés, que daría conta desta aventura do seu avó no artigo "Aventura revolucionaria", incluido na edición de 1902 do Almanaque Gallegode Castro López, publicado en Bos Aires.
Peripecias e condea a morte
Resumindo o acontecido pola partida revolucionaria, dicir que ao fracasar a asonada militar (que daría orixe aos chamados Mártires de Carral, a protohistoria do galeguismo contemporáneo), 8 membros da cuadrilla ortigueiresa foron capturados en Monfero cando intentaban cruzar o río Eume para regresar á nosa vila. Tres deles, Ramón Díaz, Fernando Pita e Jacobo Álvarez foron condeados a morte, e penados cun desterro a África os restantes cinco: Ricardo Cao, Ramón Almoina (profesor de Cirurxía), Francisco Pita, José Villamil e Vicente Cuevas. Presos na cadea da Coruña desde o 2 de maio, “a sentenza quedou pendente de ser cumprida”, como detalla López-Keller no artigo.


D. Julio Dávila Díaz
Pero quixo a deusa Fortuna que o 10 de outubro dese ano, 1846, Isabel de Borbón e Borbón-Dos Sicilias, xa Isabel II de España, casara co seu curmán Francisco de Asís María de Borbón. Con tal fausto e rexio motivo, foi anunciada unha amnistía xeral, que beneficiou aos oito presos na Coruña e aos outros catro elementos da partida fuxidos: Manuel Fernández Poyán, xefe da cuadrilla, que conseguira escapar a Portugal (era avogado e chegaría a deputado en Cortes), Vicente Nieto, Valentín Camba (cuñado de Ramón Almoina, e que sería piloto de barcos) e Vicente Ribadeneira.
Conforme a esta amnistía, 3 ortigueireses puideron librarse da morte, 5 máis abandonarían a cadea, e todos eles, xunto cos outros 4 que andaban escapados, puideron regresar á nosa vila e proseguir as súas vidas. Todos “das mellores familias de Ortigueira” -da burguesía local, diríamos hoxe- como detallaría un deles, Ramón Díaz Castro, o avó de Julio Dávila, nun manuscrito titulado “Los doce amigos” no que relataría esta aventura, que grazas a Isabel II, terminaría cun final feliz. Así nolo recorda a pluma de López-Keller neste excelente relato “Santa Marta na revolta de 1846. Peripecias da cuadrilla de Poyán” aparecido no número 1 de Terras do Ortegal.

----------------

Texto: Xosé María Torres