mércores, 26 de setembro de 2018

Un crego carismático e polifacético: Antonio Rúa, vigairo parroquial de Santo André de Teixido


D. Antonio Rúa (cedida)



Hai agora un ano que don Antonio Rúa Saavedra foi nomeado párroco de Cervo (Santa Olalla), Régoa (Santa María), Montoxo (San Xulián), Montoxo (San Román), Esteiro (San Fiz), Vilarrube (San Martiño) e vigairo parroquial de Teixido (Santo André), lugar onde tivemos o gusto de coñecelo cando fomos facer unhas fotos do Santuario para ilustrar o meu próximo libro: «Viaxe ao Alén».

Grazas ao noso cura de Ortigueira, don Xavier Martínez Prieto, que nos falou del, amosándonos os seus debuxos e cadros, o crego Rúa foi todo un descubrimento, artisticamente falando, porque primeiro foi a obra e seguidamente a súa palabra a que nos engaiolou, e pasamos dúas horas gozando coa súa conversa.
Vista de San Andrés (cedida)
Don Antonio naceu en santo Tomé de Lourenzá, o 19 de xaneiro de 1968, estudou o bacharelato en Mondoñedo e continuou a carreira en Santiago, no Instituto Teolóxico Compostelano, facendo tamén a licenciatura en Historia do Arte e ampliando estudos en Madrid, nunha academia de Restauración do Patrimonio Histórico. Dende moi neno pinta e debuxa. O seu mestre foi Puchades, con quen aprendeu as variadas técnicas que domina.

Entramos en cuestión:
Hai máis turistas que romeiros en Teixido?
Digamos que ao cincuenta por cento, está nivelado, veñen moitos turistas, pero tamén moita xente ofrecida e agradecida ao santo. O que me asombra e a gran cantidade de xente nova que acode á romaxe.
Cales son as tradicións que seguen vixentes?
Capela do Socorro
Oír a misa, poñer o santo, acender unha vela, baixar ata a fonte beber auga e lavarse, esas na parte relixiosa. Logo en plan lúdico levar como recordo a vara de abelá co ramiño de teixo e a herba namoradeira, mercar as típicas roscas, os sanandresiños. Como non! tomar unha caña e uns pinchos nos bares da contorna. E facer fotos, moitas fotos.
Cales son os días que acode máis xente ao Santuario?
O día da Romaxe, 8 de setembro, e o 30 de novembro, día do Santo, que tamén toca unha banda. Pero agosto e setembro está cheo de persoas que veñen de todos os lugares, especialmente da zona das Rías Baixas, tamén andaluces, madrileños e moitos brasileiros. Vén xente do mundo enteiro.
Cristo ou cruceiro dos Carrís
Seguen levando exvotos?
Si, mércanos alí, como as candeas, e déixanos na igrexa.
Falenos da 'cripta', por chamarlle dalgún modo.
Aquelo debeu ser como un almacén, pois cando se afundiu o teito, apareceron restos de caixas de mortos. Un bispo mandou retirar os cadaleitos  que había na igrexa porque era un pouco tétrico e gardáronse alí. Logo amañouse e agora hai todo tipo de testemuñas dentro.
Pero aínda queda unha caixiña branca…
Foi dunha nena que xa é maior, aínda vive e vén sempre dar grazas pola súa milagrosa curación.
Que ten de máxico santo André?
Baixando para o Santuario
E un lugar vinculado á morte e á fertilidade dende hai miles de anos. Foi un bosque sagrado celta, lugar de teixos, cunha liturxia panteísta que cambia cos tempos, pero as tradicións veñen de antes, lavarse na fonte é un rito de purificación, levar un paxel dun morto e deixalo por alí colgado, levar unha pedra para o amilladoiro, o símbolo da barca de pedra, os sanandresiños, imitación das reliquias das casas, colgar un pano co que se refregou a pel…  
Procesión en Teixido 2018 (foto cedida)
Todos eses costumes aparecen en moitos santuarios galegos que transmigraron ata aquí. E logo está o eslogan máis vello do mundo: «A San Andrés de Teixido vai de morto quen non foi de vivo». Xa se sabe que non se pode pisar ningunha sacarrancha que vaia polo camiño, pois pode ser unha alma que vai penando, segundo a tradición, o lugar vén sendo o paso das almas para o máis alá, «ou de vivo ou de morto hai que pasar por alí!»
Que falta en santo André?
Pois creo que habería que embelecer o lugar, facer un estudo do entorno e que non se vexa só como un posto de tenderetes. Falta un espazo museo e que arranxen a pista que sobe por San Adrián, polos Socorros, que está desfeita. Hai pouco creouse unha Asociación que pode ter futuro. Editan libros e teñen un posto informativo onde entregan unha credencial (tipo Compostela) conforme se visitou —de vivo— o lugar, tamén dan folletos e dan as explicacións pertinentes.
Cripta


Cóntenos algunha anécdota.
Unha que me contaron a min. Había un señor que xa morreu, viña tódolos anos e alugaba unha habitación por un tempo. Polo visto herdara un gran capital e a xustiza ía acabarlle con todo, no último momento, anteo xuíz, cando xa daba todo por perdido, pediulle axuda a santo André e presentouse na vista un avogado descoñecido para el, que o defendeu maxistralmente e ganou o pleito. Aquel home chegaba a igrexa, sentábase nun banco e rezaba todo o día.
Para rematar, explíquenos o valor artístico do lugar.
Debuxo de D. Antonio Rúa (cedida)
É unha igrexa tardogótica, na fachada norte hai unha porta que constitúe un dos máis valiosos elementos do edificio. O interior presenta un retablo do século XVIII cunhas fermosas columnas barrocas e un apostolado que rodea o relicario dourado que contén a reliquia do santo, unha peza única, de gran valor.


Volver a Teixido de viva, mergullarme na beleza do entorno, vibrar coa fe ancestral que se respira no ambiente, falar con don Antonio e quedar con el para facer unha exposición dos seus traballos na Casa Reitoral de Ortigueira, cando se presente o meu libro, resultou ser o epílogo que lle faltaba á novela.
Que Deus llo pague.

-------------------  

Publicado no semanario La Voz de Ortigueira nº 5.332. 14 setembro 2018.

Texto: Luli Dopico.
Fotos: D. Antonio Rúa ("cedidas") e Luli Dopico.

mércores, 12 de setembro de 2018

Deliciosamente rural ou guía para comerse literalmente o Ortegal








Fanática como son da repostería caseira, polas miñas mans teñen pasado centos de libros sobre pasteis, postres, madalenas, biscoitos... Teño botado horas navegando por blogs de todo tipo á procura da receita máis saborosa, visual e impactante.
Atopei certamente cousas moi xeitosas pero nada parecido á marabilla que supón a ópera prima de Ingrid López Hall. 


En “Repostería saludable vestida de flores”, Ingrid, ortegana de adopción dende hai xa case dez anos, fainos unha proposta doce para cada un dos doce meses do ano. 


Pero non se trata dunha larpeirada calquera, non. As súas son propostas sostibles, tirando do que a natureza proporciona en abundancia segundo a estación do ano na que nos atopemos. Son madalenas, pasteis e biscoitos sans, con recomendacións para substituír produtos refinados, como a fariña de trigo procesada ou o azucre branco, por outros máis beneficiosos para o noso organismo.

Pero por riba de todo son receitas sinxelas, elegantes e orixinais ao alcance do público non iniciado, feitas para degustar e impresionar.

  Ao longo das case trinta e cinco páxinas das que consta o receitario, Ingrid vainos descubrindo, con gran gusto e estilo, como a flor do toxo pode coroar un fantástico biscoito de cabaza e chocolate converténdoo nunha peza saborosa, saudable e visualmente atractiva.
Neste must have culinario, redescubrimos as posibilidades de flores da nosa zona pouco usuais na repostería como o romeu, as margaridas ou o trevo vermello (tan abundante en calquera recuncho do Ortegal). 

Ata as agullas dos piñeiros de Morouzos participan como figurantes da posta en escea das madalenas especiadas con fariña de castaña. Así de creativo é este manual de repostería único que explora e explota o potencial da flora autóctona. 

Doce receitas doces para doce meses. Unha coidadísima edición. Delicadeza, elegancia e bo gusto por igual en todas e cada unha das páxinas e cálidas fotografías tomadas pola propia Ingrid, completan a súa proposta deliciosamente rural. 


Eu, que tiven a grandísima sorte de probar todas e cada unha destas receitas mentres se xestaba este libro, mirarei de agora en diante con outros ollos a riqueza culinaria que a nosa contorna ofrece.




--------------------
Texto: Noa Orizales
Fotos: Ingrid L.H.

Ficha técnica: Ingrid López Hall. Repostería saludable vestida de flores. Deliciosamente rural. Ortegal (Galicia). Febrero 2018. 35 páxs. Tamaño: 15×23 Tapa dura. PVP: 17,50 €

Dispoñible en: www.deliciosamente rural.com
Correo-e: info@deliciosamenterural.com
Pode adquirirse tamén nas librerías de Ortigueira.

                 Colofón:   La Vida es Incierta. ¡Cómete el Postre primero!




sábado, 8 de setembro de 2018

Presentación do libro: "NARCISO LUACES PARDO. O infatigable compromiso coa terra"






O libro dos amigos, como así se chama, foi presentado o sábado 11 de agosto en Freires, cando se cumpría o XIX aniversario da inauguración do museo etnográfico de Meixido, que con tanta paciencia e cariño foron levantando Narciso e a súa dona Herminia, que en paz descanse.

Nunha agradable tarde agosteña déronse cita ao pé da entrañable casa de Narciso —chegado de Viveiro para a ocasión— un nutrido grupo de familiares, veciños e amigos, convocados pola S.I.R. La Devesana e por Terras do Ortegal, nun acto no que quixeron amosarlle a Narciso a súa admiración polo traballo realizado ao longo de tantos anos.


Logo da visita guiada, percorrendo as estancias nas que se gardan os tesouros de outrora da nosa terra galega, deuse paso a presentación do libro, editado pola asociación Terras do Ortegal, que consta de 128 páxinas. Na portada vemos unha ilustración de Luís Luaces Covelo, fillo de Narciso, as fotografías do interior son de Enma Sandá e Antonio Bello, a coordinación editorial estivo a cargo de Emilio Castro Fustes.


Presenta artigos de diversos autores, entre eles Vicente Peña Saavedra (licenciado en Ciencias da Educación, e promotor do MUPEGA), escribe sobre «Verbas amigas de veciñanza para termar do legado patrimonial do museo etnográfico», Emilio Castro Fustes (mestre e licenciado en Pedagoxía), logo dun limiar cunha entrañable crónica dunha velada que da paso ao libro dos amigos, fala de: «Narciso, coñecemento e intelixencia ao servizo da cultura popular. 

Carlos Breixo, Cronista de Ortigueira, abrangue a figura do homenaxeado, considerando a Narciso: «Un home do seu tempo»; 
César Martínez Yáñez, mestre vencellado aos movementos de renovación pedagóxica e normalización lingüística, titula o seu artigo: «Do medieval ao dixital». 
Bernardo Penabade (profesor no IES de Burela e licenciado en Filoloxía Galego Portuguesa) achéganos «A obra escrita de Narciso». 
Xosé María López Ferro, mestre e Director da Fundación Museo Etnográfico Monte Caxado (As Pontes de García Rodríguez), da conta na súa achega do que significa para todos Narciso como persoa.
Pecha o exemplar a relación completa da obra bibliográfica de Narciso-


O libro é unha homenaxe máis que o pobo de Ortigueira desexa tributar a tan egrexio fillo. 






Ao remate do acto, os presentes degustaron saborosas viandas regadas con bo viño galego, recibindo Narciso as felicitacións de todos e regresando de novo a Viveiro, onde reside actualmente.
------------

Texto: Obdulia Dopico
Fotos: Álvaro F. Polo

Publicado no Heraldo de Vivero, nº 4.125, do 17.08.2018 e en La Voz de Ortigueira, nº 5.330, de 31.08.18


mércores, 5 de setembro de 2018

O debate sobre o nome da Serra Faladora

Indicador de situación da serra Faladora
coa denominación  hiperenxebre.


Chámase Serra e apelídase Faladora. Ademais de por ser unha das integrantes da cordilleira dorsal que vertebra verticalmente a comunidade galega (desde o mar Cantábrico ao río Miño xa na confluencia con Portugal), é coñecida polo seu  "lombo" -así chamado popularmente-: porque por el discorre un vello camiño de arrieiros que une As Pontes e a Estaca de Bares; porque nel hai numerosos enterramentos megalíticos (estudados por Federico Maciñeira); e porque actualmente acolle un grande parque eólico con capacidade para abastecer de enerxía eléctrica a demanda da cidade da Coruña.
Centro reemisor de TV visto desde o Camiño dos Arrieiros.
Ao oeste, unha das numerosas mámoas da Serra Faladora.
(Foto: B. Penabade)
Máis alá das lendas da tradición oral, a Serra Faladora aparece en diversas obras literarias e ensaísticas. Filomena Dato Muruais en Follatos (Ourense; 1891) recrea a vida de Ildefrida, vítima dos ciúmes do rei suevo Remismundo (do século IV):

"Moi preto de Mondoñedo está a Serra Faladora, onde aínda de Ildefrida os tristes berros se escoitan; aínda hoxe aos pasaxeiros con voz doente lles roga: — Mataime por compaixón, que a miña culpa traidora está xa ben castigada e xa é tempo de que eu morra! Os irmaos de Remismario metéronme nesta cova". 
A pena Faladora
Pola súa parte, Florencio Vaamonde Lores en Prosas varias (1897) tamén a cita á hora de facer unha descrición panorámica da orografía galega o mesmo que fai Florentino López Cuevillas no número 40 da Revista Nós (1927) nunha serie de artigos que recollen o contido das "Papeletas para o inventario das mámoas galegas".
Alteración do nome
Como consecuencia do hiperenxebrismo, o nome da Serra Faladora tivo unha alteración e esta chegou a ter tal fortuna que agora mesmo convive en posición privilexiada coa forma auténtica. En 1926, Ramón Otero Pedraio publicou Guía de Galicia (Madrid; Espasa Calpe) e no terceiro dos parágrafos do texto transforma o apelido da Faladora introducíndolle un -i- deixándose levar pola alta frecuencia do ditongo decrecente en idioma galego. Pouco despois, ao describir o relevo da "Galicia Occidental", fai unha aclaración que reforza a nosa tese da confusión: fai equivalencia entre Faladoira e Faladora ao estilo de Lourenzá e Lorenzana e Fonmiñá e Fuente Miñá, como se  as primeiras fosen as auténticas e as segundas as adaptacións ao que daquela era único idioma oficial.
Mámoa do Forno dos Mouros

En 1945, Guía de Galicia ten a súa primeira edición feita na nosa terra -concretamente da man dos Sucesores de Galí, de Santiago de Compostela- e en 1954 entra no catálogo de Galaxia. Deste xeito foise divulgando a forma exótica (con ese -i- emparentado co apóstrofo que tanta fortuna tivo nos nomes de negocios hostaleiros). Seis anos máis tarde, en 1960, o mesmo Ramón Otero Pedraio usa o mesmo hiperenxebrismo dentro do léxico xeral nas páxinas de O Señorito da Reboraina cando alude a "unha muller de raros tesouros de amor e ao remate cavilosa e faladoira á maneira dos literatos".  
Lugar do Candedo nas Grañas do Sor.
Ao fondo o alto da Coriscada, continuación da serra
en dirección a Estaca de Bares.

A forma con ditongo atravesa o Atlántico por primeira vez e ve a luz en Buenos Aires na Historia de Galiza publicada por Edicións Nós na capital arxentina en 1962. No mesmo lugar e no mesmo ano pasou da Xeografía á Xeoloxía e dunha pluma a outra. Neste caso quen a usaron foron Isidro Parga Pondal e Xaquín Lorenzo Fernández.
Xa superada a transición política, e co idioma galego oficializado, a denominación alterada cruzou de novo o Atlántico, desta vez para entrar e tentar asentarse a través das páxinas da Xeografía de Augusto Pérez Alberti tamén editada por Galaxia (1986). De aí pasou non só á cartografía senón tamén á literatura, á sinalización das estradas e aos libros de texto.
Espasante e Ladrido vistos desde o Alto da Faladora.


As razóns da forma Faladora
Coa chegada do período democrático, nos ámbitos cultos a forma con ditongo foi considerada como a boa e iso provocou que a auténtica entrase en declive por eclipse case total. Por iso é necesario facer esta chamada de atención e proclamar que, inequivocamente, a Faladora debe continuar sendo Faladora
Estas son as razóns concretas:
1ª.- En toda a comarca (As Pontes, Ortigueira e O Barqueiro) así como no oriente das Terras do Sor (O Vicedo, Ourol e Muras), a forma Faladora é exclusiva na fala espontánea. Dado o avanzado proceso de interferencia que padece o idioma, este non é un argumento definitivo, mais si é moi importante.
Carta xeométrica de Fontán (1845)
co nome de "Sierra de la Faladora"
2ª.- A semántica dos sufixos -ora e -oira, ambos existentes no idioma, aconsellan a forma Faladora, en consonancia con "bailador" e "Bailadora" e "comedor"  e "comedora".  Existe, si, un "comedoiro" ou "comedeiro" ou "comedeira" (o "baño" ou "pía" en que se lle bota de comer aos animais)  que é diferente do "comedor" (sala da casa ou cualidade do ser de bon dente). 
Da mesma maneira tamén existen "faladoiro" como foro ou reunión en que se fala (véxase o Faladoiro, espazo matinal da Radio Galega) e "falador", adxectivo cualificativo para sinalar a quen no fique de boca calada.
3ª.- Finalmente, a análise dos documentos escritos non deixa lugar para as dúbidas: a Pena Faladora, situada na parroquia das Grañas do Sor, debe seguir dando nome, por extensión, á Serra Faladora.
Así leva sendo desde hai bastante máis de mil anos e así queremos que continúe durante moitos outros que han de vir.

-----------------

Texto e fotos:   Bernardo Penabade