Unha visita para coñecer os secretos do pazo do Plantío

 

Foto de grupo dos visitante coa anfitriona,
 Paloma Teijeiro Núñez (2ª pola esqda.)
no patio porticado do pazo.

No lugar do Plantío na parroquia de San Xoan de Espasante (Ortigueira), atópase o pazo de Rasamontes, ou pazo do Plantío, construído en 1640 pola familia Tenreiro de Andrade. Hoxe pertence á familia Teijeiro, de ampla difusión e importancia na historia de Ortigueira dos últimos dous séculos; a última Tenreiro foi Dolores Tenreiro de Andrade e Lage, que no séc. XIX casou con Cándido Teijeiro Mones, importante personaxe da historia da nosa vila.

Invitados por unha das propietarias, Paloma Teijeiro Núñez, varios membros da directiva de Terras do Ortegal, acompañados de dúas técnicas do departamento de Cultura do concello e da Biblioteca Municipal, visitamos o pasado 14 de outubro este pouco coñecido pazo. Cunha acollida excepcional, a anfitriona fíxonos un recorrido por todas as estancias do pazo, ofrecéndonos explicacións detalladas de parte da longa historia que sucedeu entre aquelas paredes.

Fachada principal do pazo
con ornamentos renacentistas nas ventás

O edificio

A construcción levantouse adaptándose ao desnivel do terreo, que baixa hacia o río Dola. Ten planta rectangular, na que se utilizaron os materiais tradicionais desta zona, pedra para os muros e lousa para a cuberta. O piso do chan e o teito son de madeira.

Presenta dúas entradas, a principal, orientada ao este, flanqueada no camiño de acceso por grandes columnas cilíndricas que tal vez soportasen un emparrado. Nesta fachada, que no pasado lucía un escudo herádico dos Tenreiro de Andrade, que nalgún momento foi retirado e trasladado a outro lugar, hai varias ventás ornamentadas con frontóns de evocación neoclásica. A entrada ao edificio da acceso ás cabaleirizas e cortes e a un patio interior de pranta cadrada, de estilo italiano, tal vez o elemento arquitectónico máis singular, que articulaba a dúas alturas o resto de la edificación. Trátase dun espléndido patio porticado a semellanza dun claustro monacal, onde a decoración das columnas e outros puntos do mesmo fíxose recebando partes e deixando outras con trozos de pedra ao ar. Desde aquí subíase á primeira planta onde estaban as estancias principais.

Paloma Teijeiro Núñez, a anfitriona, e o presidente
de Terras do Ortegal, Manel Bouzamayor.

A outra entrada, no lateral norte e que da acceso directo á vivenda, abríuse posteriormente cando se construiu a estrada Ortigueira-Viveiro pola costa, terminada en 1881, aproveitando a altura que se lle deu á estrada. Está flanqueada por dous bancos, un fronte do outro a modo de parladoiros, construídos co innovador -para a época- cemento Portland, nome usado (“o pórlan”) polos habitantes da casa para referirse a estes elementos.

Colección de libros formada polo presbítero
Miguel Tenreiro de Andrade no séc. XVIII

Capela e relixiosidade no pazo

Segundo o recordo familiar, a capela do pazo, en lugar de construirse a carón do mesmo, como é habitual, foi levantada no lugar do Atrio, a 800 m (onde hoxe se sitúa a igrexa parroquial de San Xoán de Espasante, reedificada en torno ao ano 1695, e a rectoral anexa) para unha maior cercanía dos feligreses da parroquia. Uns datos curiosos que habería que confirmar.

No referente á decoración interior da vivenda, aínda se pode ver mobiliario antiguo, relicarios e pequenos altares, e un cristo con panos dourados, posiblemente da segunda metade do séc. XVII e que segue tendo un gran valor sentimental para a familia. 

A entrada nova na cara norte do pazo,
flanqueada por bancos ao estilo dos parladoiros.
Pode verse tamén o teito de lousa.

Todas as estancias do pazo teñen unha advocación relixiosa: Horto das oliveiras, san Xosé... Nunha delas, dedicada precisamente a san Miguel, hai unha pequena biblioteca formada por libros adquiridos por Miguel Tenreiro de Andrade, párroco de San Xoán de Espasante e do seu anexo, San Xiao de Céltigos, a finais do séc XVII, volumes que merecen un estudo detallado, e que poden achegar máis información sobre este presbítero ilustrado. Ademáis, no pazo conserváse un libro-caderno con anotacións da memoria da familia (casamentos, bautizos, defuncións...); tamén hai documentación diversa, títulos académicos e fotografías antigas da familia.

Fachada principal, onde se pode ver modificacións
realizadas, así como un dos piares que flanquean
o camiño de entrada

No lado sur da propiedade, hai unha horta con árbores froiteiras, que baixa ao río Dola. A vivenda, que amosa o paso do tempo, e está sendo sometida a unha rehabilitación paulatina polas súas amplias dimensións, é hoxe residencia habitual, máis numerosa durante o verán, dos membros da familia propietaria.

Os pazos galegos formaron parte da historia de Galicia durante sécuos e a súa arquitectura aínda é a día de hoxe representativa da paisaxe galega. No caso que nos ocupa, o de Rasamontes, todavia conserva a singularidade e o encanto desas construccións.

Texto: Marta Fraga, Mónica Armada e Xosé Mª Torres