xoves, 19 de xuño de 2025

Carlos Breixo, 10 anos de Cronista Oficial de Ortigueira





 O 4 de abril de 2015 o historiador Carlos Breixo Rodriguez tomaba posesión do cargo de Cronista Oficial do Moi Nobre Concello de Ortigueira.

O expediente iniciárase o 27 de febreiro dese ano por unha providencia da alcaldía, desempeñada por Rafael Girón Martínez (alcalde entre 2007 e 2015), en aplicación do Regulamento de Honras e Distincións vixente do concello.

Como resultado da proposta, o nomeamento fora acordado, por unanimidade, polo pleno da corporación ortigueiresa en sesión celebrada o 11 de marzo de 2015, que aprobaba o ditame da Comisión Informativa de Asuntos Xerais do concello no que propoñían designar a Xosé Carlos Breixo Rodríguez para tal posto en base aos seus méritos. Nese acordo indicábase que “deberá aceptar expresamente, ante a Alcaldía, nun acto público e nun prazo máximo de 15 días o devandito nomeamento, do que levantará a correspondente acta…”

Carlos Breixo con Rafael Girón,
no despacho da Alcaldia
asinando a aceptación do posto


Finalmente, o 4 de abril de 2015, sábado, ás 12.00 h asina no despacho da alcaldía a acta na que acepta o nomeamento, e pouco despois celebrábase no teatro de Beneficencia, o que foi designado como “Acto oficial de entrega do nomeamento de Cronista Oficial do concello de Ortigueira a Xosé Carlos Breixo Rodríguez”.



O acto contou, como é habitual nestes eventos protocolarios, coa participación dun encargado de louvar os méritos, neste caso do profesor Vicente Peña Saavedra, amigo persoal do novo Cronista, e natural como él da parroquia de San Claudio. O profesor Peña leu con brillante elocuencia unha extensa laudatio salientando detalles persoais do homenaxeado, así como os traballos que o novo Cronista publicara. Na súa resposta, Carlos Breixo describiu as características do posto de Cronista Oficial, lembrando aos seus predecesores no cargo, Federico Maciñeira e Pardo de Lama, Julio Dávila Díaz e Laureano Álvarez Martínez.

Carlos Breixo lucindo xa a medalla de Cronista Oficial,
entre o profesor Vicente Peña e o alcalde Rafael Girón,
no acto celebrado no teatro de Beneficencia

Entre o público que ateigaba a sala estaban os cronistas oficiais de Cedeira, Rafael Usero, e o de Viveiro, Carlos Nuevo Cal, así como outras persoas destacadas da cultura de Ortigueira como Narciso Luaces Pardo, fundador —coa súa muller Herminia Covelo— do Mueso Etnográfico de Meixido.

Características do posto de Cronista

O posto de Cronista Oficial presenta, entre outras, varias características:

- Será desempeñado a título gratuito, isto é,  o designado non recibe remuneracion algunha do Concello.

- Conleva a obriga de emitir os informes que se lle requiran desde o Concello en relación coa Cultura, Patrimonio e a Historia do noso territorio.

Conleva, asimismo, a obriga de tomar nota dos acontecementos culturais que se desenvolvan ao longo do tempo na zona para elaborar, se procede, unha memoria desas actividades.

O Cronista Oficial ten á sua disposicion un despacho habilitado nos locais da Biblioteca e Arquivo Municipal de Ortigueira.

Traballos publicados

Cumpridos 10 anos desde aquelas datas,  Carlos Breixo segue contribuíndo ao coñecemento e estudo da Cultura e Patrimonio do concello, participando en charlas e conferencias relativas a diferentes ámbitos temáticos, e publicando traballos en revistas. Neste caso, cabe citar a súa participación na revista Terras do Ortegal, onde ten publicado varios traballos que reseñamos:

-       Nº 1 (2014): “Don Federico Maciñeira e don Julio Dávila. Unha relación de amizade exemplar”. Páxs. 115- 158.

-       Nº 3 (2016): “A xénese da vila de Santa Marta de Ortigueira e outros asuntos”. Páxs. 163-204.

-       Nº 5 (2018): “Orixes da asistencia hospitalaria en Ortigueira. Peregrinos a San Andrés e Compostela”. Páxs. 51-78.

-       Nº 7 (2020): “A presenza do apelido Rebollar nas terras de Ortigueira”. Páxs. 187-217.

Tamén colaborou no libro “Homenaxe a Narciso Luaces Pardo. O infatigable compromiso coa terra”, publicado por Terras do Ortegal en 2018 co capítulo titulado “Narciso Luaces Pardo, o home do seu tempo” (páxs. 53-89).

Ademáis diso ten participado en varios actos promovidos por Terras do Ortegal (como os de reivindación do paso do Camiño de Santiago polas nosas terras), así como en varios de presentación de diversos números da nosa revista en diferentes concellos da bisbarra.

Carlos Breixo co pergamiño de nomeamento,
entre o notario Federico Maciñeira Teijeiro
e Rafael Usero, Cronista Oficial de Cedeira 

Por outro lado ten colaborado na revista Hume, de As Pontes, da que é o colaborador máis asiduo, con traballos sobre a historia desa localidade, pero nos que as referencias a Ortigueira e o Ortegal son constantes.

Como exemplo, referenciamos os trabalhos incluídos nas últimas dúas revistas:

  • Revista Hume 17 (2025), en prensa:

"O partido xudicial de Santa Marta de Ortigueira e o concello das Pontes. Unha selección de apuntamentos históricos variados".

 

  • Revista Hume 16 (2024):

"Documentando o Camiño Francés ao seu paso polos lugares de Cheiván e San Antonio da Pena Eiriz, pertencentes á parroquia de Santa María de Vilavella, na antiga xurisdición da Vila das Pontes de García Rodríguez, e a súa relación coa Graña de Goente, e coa de San Miguel de Mera en San Xoán de Ínsua".


Os restantes traballos de Breixo en Hume, Cátedra e Estudios Mindonienses, 16 en total, poden consultarse aquí.

 

Web do concello de Ortigueira

Na web do concello de Ortigueira, no apartado “A Nosa Historia” hai unha sección titulada “Cronista Oficial”, na que se enumeran algúns traballos, aos que se pode acceder de forma completa.


Por último, felicitamos a Carlos por este décimo aniversario do seu nomeamento como Cronista Oficial de Ortigueira, animándoo a seguir traballando pola Cultura, o Patrimonio e a Historia da nosa comarca.


--------------------- 




venres, 11 de abril de 2025

O Xeoparque Costa Quebrada, en Cantabria, declarado Xeoparque Mundial da Unesco




O Xeoparque Costa Quebrada, un gran espazo natural que se extende polo litoral de oito municipios de Cantabria, foi designado onte, 11 de abril de 2025, Xeoparque Mundial da UNESCO polo Concello Executivo da Unesco, segundo anunciou a última hora da noite o Embaixador de España ante a Unesco, Miquel Iceta.

Este xeoparque comprende os territorios dos municipios de Santander, Camargo, Santa Cruz de Bezana, Piélagos, Miengo, Polanco, Suances e Santillana del Mar

O nomeamento era o último paso que quedaba trala visita dos avaliadores da Unesco á zona, que resultou positiva, e  tras ser declarado en setembro do ano pasado 2024 apto polo Consello Mundial de Xeoparques.

Únese así á Rede española de Xeoparques, composta ata agora por 17 territorios, entre eles os dous galegos: Xeoparque Montañas do Courel e o noso Xeoparque de Cabo Ortegal.



Contratación dos postos de xerencia e técnico/a en xeoloxía para o xeoparque Cabo Ortegal

Aproveitamos para difundir as últimas noticias relacionadas co noso xeoparque, que pasan pola cobertura de dous postos de traballo para a xestión do noso xeoparque.

As prazas foron convocadas pola asociación xestora do xeoparque

a mediados de xuño de 2024, e pasados 10 meses desde entón, seguen sen cubrirse, nun proceso sorprendente pola súa lentitude.

Praza de xerencia

En canto á praza de xerente, o pasado 9 de abril difundíase o resultado da segunda fase do proceso de selección (un exame), co resultado seguinte:


Quedan aínda unha proba de idiomas e unha entrevista persoal que agardamos rematen canto antes.


Praza de técnico/a en Xeoloxía

Lamentablemente, a praza de técnico/a en Xeoloxía ten un retraso aínda maior, pois, dacordo coas noticias difundidas pola entidades xestora, só se publicou, con data 6.11.24, a lista de admitidos e excluidos para o proceso, co resultado dun único candidato admitido:



Curiosamente, a pesar de existir só un candidato admitido, aínda non se fixo, ou non se publicou, a valoración de méritos pasados 5 meses desde entón, e non hai datos sobre se tivo lugar a proba específica nin a de idiomas nin a entrevista final, algo incomprensible.

En conxunto, somos conscientes da importancia de efectuar hoxe calquera proceso de selección de persoal coas máximas garantías de rigor e transparencia, pero resulta incomprensible a lentitude; todo iso cando o Xeoparque ten recursos abundantes —que outros xeoparques miran con envexa— resultado do patrocinio directo por parte da Deputación da Coruña e do apoio da mesma na búsqueda doutros ingresos.

Debe rematar xa este proceso de cobertura do persoal, pois o Xeoparque Cabo Ortegal ten a obriga de poñerse a traballar para difundir a riqueza xeolóxica que atesoura, legado polo que foi declarado Xeoparque Mundial da Unesco en maio de 2023, hai xa 2 anos.






mércores, 9 de abril de 2025

A lúnula de Cerdido: Lilio e Minia


Cruceiro dos Casás
antes de ser cambiado
de emprazamento

            

Lilio, máis coñecido polo Saudador, era o sétimo fillo varón do señor do Castro, a súa avoa soubo dende o momento que naceu que ía ser un rapaz diferente, pois no ceo da boca, no padal,  presentaba claramente unha cruz, ademais era sábado de gloria, unha circunstancia que aínda lle ía dar máis poder sanador, gozando a súa saliva de especiais virtudes menciñeiras tamén ía poder sandar con só empregar o alento, un privilexio chamado Roda de Santa Catarina, que se manifesta alentando sobre un pedazo de pantrigo e dándollo de comer ao enfermo, ou mollando co seu cuspe os párpados do doente mentres se recita unha ladaíña: «Polo poder que Deus ten e da Virxe María. Amén».


Minia era filla do muiñeiro da Bouza, gustaba a moza de cabelo rubio pasear polos Casás, abrazar as árbores e escoitar o canto dos paxaros. Orfa de nai, aprendeu dende moi nena e percibir o silencio da fraga e o falar do río, pero tamén a esconderse cando ollaba presenza humana, xa que a tiñan por meiga e máis dunha vez tivera que empregar as súas facultades para que non mancasen o seu corazón. Vestía de branco  cunha grilanda de flores arredor da fronte, brincaba lizgaira coma se fora unha fada que coñecía cada recuncho do lugar.

Chegado o día do solsticio de verán, a noite de San Xoán, máxica por excelencia, Minia deu en facer tódolos rituais coñecidos. A tardiña recolleu follas e flores de romeu, herba luísa, xesta, fiúncho, rosas e malvas que  botou nunha palangana chea de auga do río Pontellas. Deixaríaa toda a noite ao sereno para que as plantas se purificasen co orballo e lavaría a cara pola mañá con aquela mestura aromática. Co bieiteiro, a matricaria e o loureiro fixo un ramallo que colgou na porta da casa para espantar as bruxas.

Na aira preparou un foleón, con palla argallou un boneco que sentou nunha cadeira rota envolto nunha saca de fariña cun sombreiro verde; buscou un camisón vello para queimar na pallugada e escribiu nunha lousa o nome do rapaz do que estaba namorada: Lilio.

            

Ben sabía que o amor entre os dous era imposible, el era de alcurnia e ela unha extravagante moza á que tiñan por tola, mais gardaba un segredo herdado dos seus devanceiros e non dubidaría en despexar o misterio se os feitizos preparados non acadaban o seu fin. Desexaba ser feliz.

            

Río  Pontellas (Cerdido)


Aínda non despuntara o día cando chegou á igrexa de San Martiño, mirou para o escudo dos marqueses de Andrade  e recitou sen trabucarse:


O día de San Xoán, neniña vaite lavar e beber auga do paxaro pouco antes do sol raiar. Irás ao rente do día a auga fresca catar, a auga do paxariño que amor che vai dar. Corre mulleriña, vaite lavar, que xa está a fonte limpa, cor de cereixa che ten que dar.

 

 Sabido é que a auga do paxariño é a que bebe o merlo cando xorde a aurora e voa veloz ata o niño para ofrecerlle á súa femia a primeira cereixa roxa da tempada. A máis saborosa.

Minia non buscou unha cereixa senón un trevo de catro follas, herba dos encantos que posúe a rara virtude de que ao botala no río camiña contra corrente. Un herba que coñecen moi ben as andoriñas, que a levan ata o seu niño para que os ovos non goren. Atopouna de camiño, preto dun felgo de dúas gallas que cortou polo pé. Daba boa sorte.

Escudo dos Andrade
na igrexa de San Martiño

Pola súa banda Lilio, que tiña pensado saír de troula saltar as fogueiras cos seus amigos, pasou a noite  na casa, xunto da avoa que non se atopaba ben. Déralle un mareo pola tarde e ningunha das prácticas do Saudador, nin a do pan, nin a do cuspe, lograron melloría. A terra chama por min, vai buscar as flores de santo Eutelo e amortállame con elas no peto, díxolle a vella pouco antes de expirar cos ollos abertos, ollando un mundo imposible que deixaba cheo de guerras e maldade. No caixón do escritorio está a túa dote, coida de que nunca se perda, dende tempos inmemoriais pertence á nosa familia. Sen crer o que estaba ollando, coa lúnula resplandecendo na súa man, saíu na percura do cinamomo. 

Diante do cruceiro de toelo de san Xoan dos Casás, que aínda non cambiaran de sitio, atopáronse. El viña montado nun cabalo branco, ela ía en bicicleta. Sobraron as palabras. Falaron os ollos. Baixo a imaxe da Virxe das Dores que viste túnica e manto prodúxose unha vez máis o milagre do amor.

O embruxo e a herba de namorar pillada en santo André de Teixido unha tarde de brétema que Minia lle meteu no peto, fixo o resto. O sol quentaba os corpos espidos. A preciosa lúnula de ouro lucía agora no seu pectoral como símbolo da natureza cíclica da vida e para protexela de todo mal.

Victorino Novo fixo un debuxo
da peza no ano 1883



No ano 1867 Leandro de Saralegui Medina escribía do achado do tesouro no seu traballo dos estudos sobre a época céltica en Galicia,  da que Cuevillas daba conta no 1953:

 

Aparece un gravado que reproduce un obxecto en forma creciente con indicación de dúas medias cañas marxinais e rematado nunha especie de perillas. Debaixo do grabado di: Torques de ouro atopado nas inmediacións dun "barrow" (mámoa), en San Martín de Cerdido e que deu lugar a un sumario que foi instruído en Ferrol no ano 1840 para averiguar a súa procedencia.

 

Así pois a finísima xoia de incalculable valor que un labrego atopara no ano 1840 mentres cavaba no castro non estaba perdida, como crían as xentes do lugar. Sempre estivo a bo recaudo no pazo de Cerdido, pasando misteriosamente de xeración en xeración ata tempos presentes. Agora pertencía a Minia.

Os noivos casaron polo rito celta na festa de Lugnasad, na praia da Magdalena de Cedeira, baixo a crecente lúa de agosto, prometendo que o primeiro bocado de pan e o primeiro sorbo de viño sería sempre de un para o outro, xurando honrarse por derriba de todo. Logo, cantando os seus nomes na escuridade da noite, adentráronse nas augas e nunca máis se soubo deles. Unha vez máis o sortilexio da lúnula fixo o seu traballo. Volvía estar desaparecida.

                                                                                   

Luli Dopico 

 

 Nota:  Sobre o debuxo da peza feito en 1883, di Vitorino Novo:


Un objeto de oro hallado en 1840 en las ramificaciones de un castro en San Martín de Cerdido. Trátase de un aro de oro especie de torque o collar céltico. Fue encontrado por un labrador al cultivar en las proximidades de un castro. Cuando intentó venderlo llamó la atención por su valor intrínseco y se formó una causa que se falló en la Audiencia de Coruña en 1844.

 

    Fotos:    Amalia Díaz Rodríguez


martes, 11 de marzo de 2025

Lembranza do mitin de Castelao en Ponte Mera en 1935

 

Exposición en Ortigueira.
Cartaz
de Diego Pérez Dopico



CONMEMORACIÓN DO 75 CABODANO DE CASTELAO

 


Lembranza do mitin de Castelao en Ponte Mera en 1935

Domingo, 13 de outubro 1935

La Voz de Ortigueira recolle o sonado mitin en Mera, no Campo da Feira, de propaganda galeguista, a cargo dos exdeputados das Cortes Constituíntes, don Alfonso Rodríguez Castelao, don Antonio Vilar Ponte e don Ramón Suárez Picallo. Este mitin, reseñado como «Propaganda Política», non é do agrado de LVO, que o conta así: 

Circulan varios rumores en canto aos motivos da organización. Uns din que se debe a certa cantidade de diñeiro que deu determinada persoa a fin de que elementos novos abrisen unha brecha nas filas Pitistas do distrito e outros opinan que é unha campaña pro consecución dun Concello en Mera. Os señores Suárez Picallo e Castelao estiveron acompañados polo señor Casariego e o señor Lema. Hai diversas opinións en canto a cantidade de público alí reunido, cremos, tendo en conta a parte do campo ocupada, que serían 500 persoas. Os inimigos políticos dos Pitistas, (que se din dereitistas) saíron  defraudados, porque agardaban oír o que non oíron e escoitaron uns aplausos vigorosos que subliñaban conceptos que eles non desexaban oír. Tamén esperaban que tan cualificados oradores demostrasen a conveniencia práctica e económica da implantación do tinglado rexionalista nesta rexión galega. 

Antón Vilar Ponte, farmacéutico
e xornalista natural de Viveiro,
que participou no mitin de Mera


Nada novo dixeron, máis que as consabidas frases de relumbrón.  Outros, os gullonistas, saíron avergoñados ao escoitar frases contra o caciquismo que eles mesmos representan e desexan restaurar no distrito. Nosoutros, informadores imparciais, non facemos máis que transcribir os comentarios escoitados. Por hoxe, punto final.





O pai de Antonio Rivera Losada
coa súa muller Elvira
e dous fillos, Remedios e Antonio

 

Conversacións con Antonio Rivera Losada

Un xove Antonio de 15 anos e seu irmán foron recoller a Xubia a Castelao, que logo do mitin iría ata a súa casa de Mera. Aínda que LVO  non o recolle, estiveron no mitin don Víctor Casas e o señor Gómez Román, sendo presentados por don Alfredo Rebollar de Izquierda Republicana, ante a bandeira galega e a tricolor republicana. “O Comité Galeguista que se está constituíndo en Santiago de Mera, unha Mocidade Galeguista, estará formado polo rapaz D. A. Malde Cobelo e o secretario, D. A. Rivera.


O escritor Antonio Rivera
na Biblioteca Municipal de Ortigueira
(Foto de Álvaro Fernández Polo
 

Castelao en Viveiro e na Ponte Mera

Fragmento dun artigo publicado en El Heraldo de Viveiro o 17 de xaneiro de 2025, recollendo a Crónica escrita por Manuel Bermúdez, testemuña directa que acompañou a Castelao cando estivo en Viveiro  nun acto celebrado polo Partido Galeguista, cos irmáns Vilar Ponte para homenaxear a Pérez Lugrís, e que logo volvería a velo en Ponte Mera, invitado polos partidos onde se centraron todos os comités republicanos.

Foi un éxito rotundo. Por aquelas terras ortigueiresas nunca oíran falar na nosa ilustre lingua vernácula, e foi notoria a presenza de Castelao, o máis grande debuxante de Galicia, investigador da historia, escritor inconfundible. A súa obra titulada Sempre en Galiza, debería ser o breviario dos galegos.


Separata de La Voz de Ortigueira
editada pola imprenta Fojo.
Autor Anxel Rosende

Un día diferente, separata de La Voz de Ortigueira. Castelao nas terras do Ortegal.

Nun opúsculo editado pola imprenta Fojo en 1990, Anxel M. Rosende recolle varias crónicas interesantísimas sobre “a vida social dos orteganos (1891-1931)”.  Entre elas escribe sobre o mitin do Partido Galeguista en Ponte Mera ante tres mil persoas, segundo A Nosa Terra.

O acto deu comezo ás catro da tarde, os oradores, Victor Casas, Antón Vilar Ponte, Suárez Picallo e Gómez Román acompañaron a Castelao e falaron dende un palco feito adrede engalanado con bandeiras galegas e republicanas. Foron presentados polo que sería alcalde de Ortigueira Alfredo Rebollar. Pouco tempo despois o galeguismo organizábase na comarca.

 

Exposición no Concello: DE ROSALÍA A CASTELAO

Con motivo da conmemoración do 75 aniversario do pasamento do ilustre tribuno, organizada pola concellería de Cultura de Ortigueira, en febreiro abriuse unha exposición na que se pode ver e ler con detalle os artigos e documentos de referencia. 

------------

Texto: Luli Dopico


Unha versión en castelan deste artigo foi publicada no semanario La Voz de Ortigueira do 14-02-2025

 

 

xoves, 7 de novembro de 2024

O Xeoparque de cabo Ortegal avanza na cobertura de 2 postos de traballo

O faro de Cabo Ortegal, un dos emblemas do Xeoparque
(foto: Xeoparque)












Como moita xente sabe, o Xeoparque de cabo Ortegal, formado polos 7 concellos da zona integrados: Cariño, Cedeira, Cerdido, Moeche, Ortigueira, San Sadurniño e Valdoviño, foi recoñecido Xeoparque Mundial pola UNESCO o 24 de maio de 2023. Trátase do segundo xeoparque galego, pois hai outro, designado xa hai 5 anos, o Xeoparque Montañas do Courel.

Desde o recoñecemnento, o noso xeoparque prosegue facendo actividades (xornadas de estudo, visitas xeolóxicas...), á espera da cobertura de 2 postos de traballo convocados pola Asociación Xestora do Xeoparque, que preside na actualidade Pablo Moreda, alcalde de Cedeira.

 

Os 2 postos de traballo ofertados pola Asociación Xestora do Xeoparque son:

-             - 1 de xerencia

-             - 1 técnico/a en Xeoloxía


As prazas foron convocadas xa antes do verán, e recentemente foron publicadas as listas definitivas de persoas admitidas e excluídas no proceso de selección. Como pode verse nas imaxes que acompañamos, para o posto de xerencia foron admitidas 10 candidaturas, mentras que para o posto de xeólogo/a, só se admitíu a 1 persoa.

Nas próximas semanas terán lugar as diferentes probas nas que consiste o proceso de selección, dacordo coas bases publicadas no seu día e o ritmo que marque o tribunal seleccionador.

Admitidos para a praza de xeólogo/a



Como é coñecido, Terras do Ortegal seguiu con moito interese e apoiou desde un principio a proposta de Xeoparque (de feito foi, que se saiba, a única entidade que fixo alegacións á Memoria da candidatura), e na actualidade está recoñecida como Entidade Amiga do Xeoparque Cabo Ortegal.



Lentitude do proceso de selección

Somos conscientes das dificultades de poñer en marcha un proceso de selección que debe recibir o visto bó de cada un dos sete concellos (afectados en varios deles polos cambios acaecidos tralas elecións municipais o 28 de maio de 2023, pouco despois do recoñecemento pola UNESCO), pero a realidade é que a lentidade é notoria: pasado 1 ano e medio desde a designación como xeoparque o proceso de selección está aínda nos seus comezos.

Admitidos para a praza de xerencia



Tamén chama a atención que o tribunal ou comisión seleccionadora do posto de xeólogo/a esté compostos por 6 alcaldes/esas e concelleiros/as, e so participe 1 técnico na materia, que curiosamente é alleo á zona e incluso a Galicia, o director científico do Xeoparque da Costa Vasca, mentres que os máis dunha vintena de membros do Comité Científico do Xeoparque, entre os que hai Catedráticos de facultades de Xeoloxía e outros técnicos de prestixio e experiencia na materia (que por iso mesmo foron seleccionados para o citado Comité) fosen excluídos do proceso.

Similar análise pode facerse do tribunal ou comisión seleccionadora do posto de xerencia, composto por 6 alcaldes/esas e concelleiros/as, e só 1 técnico, o xerente de SEITURA 22, o grupo de desenvolvemento rural de Ferrol-Eume-Ortegal.

En todo caso, agardamos que as probas se realicen canto antes, de modo que os postos de traballo se cubran axiña e empecemos xa a ver un impulso nas actividades, coñecemento e sinalética do territorio, algo que a cidadanía agarda.


------