 |
Cruceiro dos Casás
antes de ser cambiado
de emprazamento |
Lilio, máis coñecido polo Saudador, era o sétimo fillo varón do señor do Castro, a súa avoa soubo dende o momento que naceu que ía ser un rapaz diferente, pois no ceo da boca, no padal, presentaba claramente unha cruz, ademais era sábado de gloria, unha circunstancia que aínda lle ía dar máis poder sanador, gozando a súa saliva de especiais virtudes menciñeiras tamén ía poder sandar con só empregar o alento, un privilexio chamado Roda de Santa Catarina, que se manifesta alentando sobre un pedazo de pantrigo e dándollo de comer ao enfermo, ou mollando co seu cuspe os párpados do doente mentres se recita unha ladaíña: «Polo poder que Deus ten e da Virxe María. Amén».
Minia era filla do muiñeiro da Bouza, gustaba a moza de cabelo rubio pasear polos Casás, abrazar as árbores e escoitar o canto dos paxaros. Orfa de nai, aprendeu dende moi nena e percibir o silencio da fraga e o falar do río, pero tamén a esconderse cando ollaba presenza humana, xa que a tiñan por meiga e máis dunha vez tivera que empregar as súas facultades para que non mancasen o seu corazón. Vestía de branco cunha grilanda de flores arredor da fronte, brincaba lizgaira coma se fora unha fada que coñecía cada recuncho do lugar.
Chegado o día do solsticio de verán, a noite de San Xoán, máxica por excelencia, Minia deu en facer tódolos rituais coñecidos. A tardiña recolleu follas e flores de romeu, herba luísa, xesta, fiúncho, rosas e malvas que botou nunha palangana chea de auga do río Pontellas. Deixaríaa toda a noite ao sereno para que as plantas se purificasen co orballo e lavaría a cara pola mañá con aquela mestura aromática. Co bieiteiro, a matricaria e o loureiro fixo un ramallo que colgou na porta da casa para espantar as bruxas.
Na aira preparou un foleón, con palla argallou un boneco que sentou nunha cadeira rota envolto nunha saca de fariña cun sombreiro verde; buscou un camisón vello para queimar na pallugada e escribiu nunha lousa o nome do rapaz do que estaba namorada: Lilio.
Ben sabía que o amor entre os dous era imposible, el era de alcurnia e ela unha extravagante moza á que tiñan por tola, mais gardaba un segredo herdado dos seus devanceiros e non dubidaría en despexar o misterio se os feitizos preparados non acadaban o seu fin. Desexaba ser feliz.
.jpg) |
Río Pontellas (Cerdido)
|
Aínda non despuntara o día cando chegou á igrexa de San Martiño, mirou para o escudo dos marqueses de Andrade e recitou sen trabucarse:
O día de San Xoán, neniña vaite lavar e beber auga do paxaro pouco antes do sol raiar. Irás ao rente do día a auga fresca catar, a auga do paxariño que amor che vai dar. Corre mulleriña, vaite lavar, que xa está a fonte limpa, cor de cereixa che ten que dar.
Sabido é que a auga do paxariño é a que bebe o merlo cando xorde a aurora e voa veloz ata o niño para ofrecerlle á súa femia a primeira cereixa roxa da tempada. A máis saborosa.
Minia non buscou unha cereixa senón un trevo de catro follas, herba dos encantos que posúe a rara virtude de que ao botala no río camiña contra corrente. Un herba que coñecen moi ben as andoriñas, que a levan ata o seu niño para que os ovos non goren. Atopouna de camiño, preto dun felgo de dúas gallas que cortou polo pé. Daba boa sorte.
 |
Escudo dos Andrade
na igrexa de San Martiño
|
Pola súa banda Lilio, que tiña pensado saír de troula saltar as fogueiras cos seus amigos, pasou a noite na casa, xunto da avoa que non se atopaba ben. Déralle un mareo pola tarde e ningunha das prácticas do Saudador, nin a do pan, nin a do cuspe, lograron melloría. A terra chama por min, vai buscar as flores de santo Eutelo e amortállame con elas no peto, díxolle a vella pouco antes de expirar cos ollos abertos, ollando un mundo imposible que deixaba cheo de guerras e maldade. No caixón do escritorio está a túa dote, coida de que nunca se perda, dende tempos inmemoriais pertence á nosa familia. Sen crer o que estaba ollando, coa lúnula resplandecendo na súa man, saíu na percura do cinamomo.
Diante do cruceiro de toelo de san Xoan dos Casás, que aínda non cambiaran de sitio, atopáronse. El viña montado nun cabalo branco, ela ía en bicicleta. Sobraron as palabras. Falaron os ollos. Baixo a imaxe da Virxe das Dores que viste túnica e manto prodúxose unha vez máis o milagre do amor.
O embruxo e a herba de namorar pillada en santo André de Teixido unha tarde de brétema que Minia lle meteu no peto, fixo o resto. O sol quentaba os corpos espidos. A preciosa lúnula de ouro lucía agora no seu pectoral como símbolo da natureza cíclica da vida e para protexela de todo mal.
 |
Victorino Novo fixo un debuxo
da peza no ano 1883
|
No ano 1867 Leandro de Saralegui Medina escribía do achado do tesouro no seu traballo dos estudos sobre a época céltica en Galicia, da que Cuevillas daba conta no 1953:
Aparece un gravado que reproduce un obxecto en forma creciente con indicación de dúas medias cañas marxinais e rematado nunha especie de perillas. Debaixo do grabado di: Torques de ouro atopado nas inmediacións dun "barrow" (mámoa), en San Martín de Cerdido e que deu lugar a un sumario que foi instruído en Ferrol no ano 1840 para averiguar a súa procedencia.
Así pois a finísima xoia de incalculable valor que un labrego atopara no ano 1840 mentres cavaba no castro non estaba perdida, como crían as xentes do lugar. Sempre estivo a bo recaudo no pazo de Cerdido, pasando misteriosamente de xeración en xeración ata tempos presentes. Agora pertencía a Minia.
Os noivos casaron polo rito celta na festa de Lugnasad, na praia da Magdalena de Cedeira, baixo a crecente lúa de agosto, prometendo que o primeiro bocado de pan e o primeiro sorbo de viño sería sempre de un para o outro, xurando honrarse por derriba de todo. Logo, cantando os seus nomes na escuridade da noite, adentráronse nas augas e nunca máis se soubo deles. Unha vez máis o sortilexio da lúnula fixo o seu traballo. Volvía estar desaparecida.
Luli Dopico
Nota: Sobre o debuxo da peza feito en 1883, di Vitorino Novo:
Un objeto de oro hallado en 1840 en las ramificaciones de un castro en San Martín de Cerdido. Trátase de un aro de oro especie de torque o collar céltico. Fue encontrado por un labrador al cultivar en las proximidades de un castro. Cuando intentó venderlo llamó la atención por su valor intrínseco y se formó una causa que se falló en la Audiencia de Coruña en 1844.
Fotos: Amalia Díaz Rodríguez
.jpg)
