Renovada a placa que lembra a estancia de Álvaro Cunqueiro en Ortigueira

Álvaro Cunqueiro chegou a Ortigueira a primeiros de outubro de 1936, hai 89 anos, fuxindo da violencia fascista do seu Mondoñedo natal, onde percibía o perigo dada a súa militancia galeguista. 

Así o saudaban desde as páxinas de La Voz de Ortigueira (páx. 4 do nº 1064, do 10 de outubro de 1936) 

Ha llegado a esta Villa el culto publicista, D. Álvaro Cunqueiro Mora, licenciado en Filosofía y Letras, que viene a formar parte del cuadro de profesores del acreditado Colegio “Santa Marta”. Nos complacemos en saludar a tan distinguido mindoniense y hacemos votos para que con sus excepcionales dotes contribuya más al esplendor, ya reconocido, de tan importante centro de formación.

En realidade, Cunqueiro carecía do título universitaria que se lle atribuía; matriculárase, si, en Filosofía e Letras en 1927, pero nove cursos despois só aprobara algunhas asignaturas, se ben era xa un escritor recoñecido. O seu expediente académico pode consultarse aquí.

Como se apunta na nota do semanario, na nosa Vila traballou como profesor na Academia de bacharelato Santa Marta, dirixida polo presbítero D. Jesús Márquez Cortiñas, vilalbés de nacemento. Xa non quedan alumnos vivos. As últimas persoas que recibiron o seu maxisterio en Ortigueira foron Ana María Bouza Fernández (falecida en 2022 aos 97 anos) e Filo Escudero González (falecida en en 2023 aos 98 anos), ambas nacidas en 1925.

Por que veu a Ortigueira?

Cunqueiro chegou a Ortigueira, unha vila de raiz conservadora (pese ao que estaba de alcalde, desde as elecións de febreiro do 36 Alfredo Rebollar, de Izquierda Republicana), onde non houbo excesivos traumas pola chegada do novo réxime franquista (pero sí en Cariño, pertencente naquela altura ao concello ortigueirés, e xa non digamos en Cedeira ou en Mañón) buscando tranquilidade e refuxio. Algúns desinformados apuntan que tras chegar buscou traballo e que o atopou na Academia citada.

Non foi así. Cunqueiro, como ten demostrado Carlos López-Keller en “...de tan branca negra. Álvaro Cunqueiro en Santa Marta”, artigo publicado no número 7 (2020) da revista Terras do Ortegal, chegou xa co posto de traballo confirmado: O pai de Cunqueiro, Joaquín, era amigo de Daniel Pernas Nieto, o crego-poeta, natural de Abadín, párroco do Ermo, pero que residía en Ortigueira, onde era capelán do Asilo Dolores Díaz de Dávila. Coñecía desta maneira a Jesús Márquez Cortiñas, crego natural de San Simón da Costa, en Vilalba, e debeu interceder con el para atoparlle un oco no plantel da Academia, o que non lle viña mal, pois os profesores non pasaran pola universidade.

Cunqueiro e Era Azul

O escritor mindoniense colaborou coa Falanxe local, poñendo en marcha o semanario Era Azul, boletín propagandístico e noticioso impulsado polo xefe comarcal de Falanxe, o ortigueirés Feliciano Crespo Bello, tamén profesor na citada Academia. Aquí Álvaro sufriu un cambio radical nas súas opción políticas (ata entón era membro do Partido Galeguista), e afiliouse a Falanxe, o que lle aseguraba protección. Iso máis a s súas capacidades literarias contribuíron a abrirlle paso no xornalismo do novo réxime franquista.

Na capital do Ortegal aloxouse no hotel Cuba que existía naquela época, na céntrica praza das Tres Farolas, propiedade de Segundo Fontela Teijeiro (sic, aínda que na publicidade o apelido figuraba como Fontenla), nacido en Miñaño (Luama) en 1890, e que estivera emigrado en Cuba, onde fora en 1922, Tesoureiro do Club Ortegano. O hotel publicitábase que tiña “Todas las habitaciones exteriores. Cuarto de baño. Cocina de primera”. Alí residiu Cunqueiro ata primeiros de maio do ano seguinte, en que marchou para Vigo (neste artigo no dixital Praza.com detallamos algo máis esta marcha).

En 2021, o 18 decembro, a asociación Terras do Ortegal lembrou o 85º aniversario da chegada de Cunqueiro cunha conferencia no teatro de Beneficencia do escritor e xornalista Ramón Loureiro —premio Julio Camba de Xornalismo— ao que seguiu, xa na praza das Tres Farolas, un breve parlamento da profesora Carmen Loureiro nos momentos previos do descubrimento dunha placa conmemorataiva, que contaron coa presenza musical dun escollido grupo da Escola de Gaitas de Ortigueira, dirixido polo seu director, Rodrigo López.

A placa fora doada para a súa instalación polo ciclo medio de Madeira e Moble do instituto de Ortigueira, e realizada en madeira. 

Participantes en 2021 no descubrimento
da primeira placa na honra de Cunqueiro

Renovación da placa

O paso do tempo e a humidade provocada pola choivas deterioraron o rótulo conmemorativo, polo que agora, coincidindo co 89 aniversario da chegada do escritor, Terras do Ortegal colocou unha nova placa, executada asimesmo polo ciclo medio de Madeira e Moble. Este novo letreiro está confeccionado en panel HPL, un material de alta resistencia, e executado en vermello, o que aumenta a súa visibilidade.

Damos as grazas ao citado Ciclo de Madeira e de forma especial ao seu director, o profesor Alberto Gallego.

Finalizamos indicando que para o ano que ven, 2026, cando se cumprirán os 90 anos da chegada de Cunqueiro á nosa bisbarra, a asociación Terras do Ortegal ten intención de celebrar unha xornada de estudos, con varias conferencias, en homenaxe ao grande escritor mindoniense.

-------------------------------

N.B.: Unha version máis breve desta entrada foi publicado no semanario La Voz de Ortigueira do 24 outubro de 2025.

Texto: Xosé María Torres

 

Visita ao Arouca Geopark (Portugal) dunha delegación do Xeoparque Cabo Ortegal

Membros de Cariño e Ortigueira na expedición. Entre eles,

José Miguel Alonso Pumar, novo xerente do noso Xeoparque

e Ana María López, alcaldesa de Cariño (Foto Julio Eiroa)

 

Unha delegación composta por unha vintena de persoas entre cargos e técnicos municipais, representantes de empresas e asociacións do noso xeoparque (que se extende polos concellos de Cariño, Cedeira, Cerdido, Moeche, Ortigueira, San Sadurniño e Valdoviño) visitaron a primeiros de outubro o Xeoparque de Arouca, no distrito de Aveiro, na área metropolitana de Porto (Portugal).

A viaxe foi patrocinada pola deputación da Coruña, enmarcada nun plan sustentabilidade turístico financiado con fondos europeos, co obxectivo de coñecer a organización, gobernanza e actividades daquel xeoparque do país veciño, xa recoñecido pola Unesco en 2009. 

Trátase de aprender das súas boas prácticas e implantalas no noso xeoparque, que como é ben sabido foi recoñecido pola Unesco en maio de 2023), e que nestes días acaba de completar —nun proceso que durou case 15 meses, algo sorprendente— o seu plantel técnico básico, composto por un xeólogo e un director xerente.

Estrutura do xeoparque portugués

Acollidos de forma moi atenta polo persoal do xeoparque portugués, a expedición recibiu información da gobernanza e participación do xeroparque portugués, que se estende polo territorio dun único concello, o de Arouca, o que simplifica seguramente algunhas actuacións, e que permite aos cidadáns, asociacións e empresas dese concello identificarse máis facilmente con él.

Cabe dicir, ademáis, que as asociacións e empresas do territorio do Arouca están integrados no órgano xestor (AGA – Associação Geoparque Arouca), en igualdade de condicións que as administracións públicas, e incluso forman parte da Directiva, unha diferencia fundamental co noso, pois, como é coñecido, en AXCO, o órgano xestor do xeoparque Cabo Ortegal só participan concellos, estando as empresas e asociacións que o solicitan simplemente adheridas como “Entidades Amigas”, inivitadas a asistir ás Asembleas, pero sen ningunha capacidade de participar na toma de decisións, un modelo que cabería preguntarse se responde ao definido pola UNESCO para os xeoparques, de «enfoque construído de abaixo arriba» e de «involucrar ás comunidades locais».

Visitas realizadas en Arouca

Acompañada sempre de forma atenta por persoal do xeoparque de Arouca, tanto pola directora Daniela, como por Pedro, un dos guías, a expedición galega visitou o centro histórico de Arouca, coñecendo alí o magnífico mosteiro de Santa María de Arouca, para despois desprazarse a Canelas para ver o museo de trilobites (fósiles do Paleozoico) con exemplares xigantes, descobertos nunha explotación privada de lousa da zona e reunidos e conservados polo empresario, Manuel Valério de Figueiredo, con exemplar interese científico e filantrópico.

Outros lugares visitados foron as pasarelas de madeira do río Paiva, de máis de 8 km de lonxitude, se ben só eran visitables a metade, pois o resto sufriu un incendio polo que están en proceso de ser rehabilitadas ou substituídas. Outra visita espectaculat foi a da ponte colgante peatonal de Arouca, que con 516 metros é a segunda máis longa do mundo) e tal vez o atractivo turístico máis destacado do xeoparque e unha das súas fontes de ingresos máis importante.

Grupo completo da expedición ortegalesa
trala visita na serra da Freita (Foto Julio Eiroa)

Finalmente, a expedición achegouse o último día á Casa das Pedras Parideiras, na aldea de Castanheira na serra da Freita; son estas pedras unhas formacións graníticas nodulares de cor oscura, únicas no mundo e de orixe descoñecida, que están recoñecidas como xeositio de relevancia internacional, un dos 41 dos que conta o Arouca Geopark, e ás que están ligadas lendas populares referentes a ritos de fertilidade.

Tras esta visita a expedición regresou ao Ortegakl nun recorrido en autobús similar ao inicial. Cabe resaltar a excelente organización e atención personalizada prestada por Julio Eiroa e Alfonso Polvorinos, técnicos da consultora galega Observer, contratada pola deputación coruñesa para xestionar a visita.

 

NB. Na actualidade a Unesco ten designado 195 xeoparques mundiais nun total de 48 países. Para ser recoñecidos como tal deben contar, como mínimo, con 1 Lugar de relevencia xeolóxica internacional.

--------------- 

Texto: Xosé Mª Torres (Terras do Ortegal)

Fotos: Julio Eiroa