domingo, 23 de xaneiro de 2022

DEVESOS. Aquelas festas do Patrón

O autor e outros compinches, ataviados
con roupa de domingo, aló polos anos 60.
Véxanse os nomes ao final do texto.



Sorrío ao atopar a imaxe que acompaña este texto, entre as láminas dun vello álbum, sobre o que se derramou inexorablemente o tempo.

A instantánea corresponde a un día do Patrón aló polos primeiros anos da década dos 60 do século pasado. Madía leva que perdera nitidez e que moitas desas vidas xa teñan caducado.


O 20 de xaneiro, día de San Sebastián, poucas veces amencía solleiro. En xaneiro o frío e as bategadas eran fieis compañeiras do noso patrón, que como bo mártir resiste case espido e co corpo atravesado de frechas o paso dos anos dende o outeiro privilexiado do altar da nosa igrexa. A verdade é que aos máis cativos da casa tampouco nos preocupaba a climatoloxía de día tan sinalado. A festa habíamos celebrar nos soportais do adro ou por fóra, pero aquela alegría non nola roubaba nin o frío nin a choiva. 

A mañanciña xa viña acompañada polo estrondo das primeiras bombas de palenque que espertaban á veciñanza. Nos cuartos da moitas casas comezaban o trafego que supuña asearse e vestir as mellores roupas feitas ou compradas para o gran día. Cara o mediodía, o adro íase enchendo de mulleres e raparigas agardando polos toques da campaíña para entrar á misa solemne. Pola contra, a maioría dos homes íanse arrimando ás tabernas que se improvisaban aquel día para axudar coa súa recadación á axustar o orzamento dos ramistas.

A igrexa parroquial
de San Sabastián dos Devesos

As mulleres que podían -a meirande parte delas quedaba na casa preparando as larpeiradas para o xantar- saudaban á xente de fóra que pouco máis vían que nesta ocasión. Os cregos, convidados polo párroco, ían chegando coas súas mellores vestimentas para concelebrar a cerimonia. Tampouco faltaban algúns que outros mendigos e tolleitos que xamais foran vistos por aquel lugar.


Misa solemne

A misa, ao ser solemne e cantada, enchía de olor a incenso e música as húmidas paredes do templo. A banda de música agardaba na tribuna ao momento de alzar para tocar o himno nacional que servía de sinal ao fogueteiro para que mandase ao ceo unha bomba ben potente.

Á saída da misa retomábanse as conversas entre os asistentes mentres os máis cativos botaban a correr tralas variñas dos foguetes e os máis mocetes botaban as primeiras olladas pícaras ás raparigas de acó e de acolá. A banda ou a orquestra botaba uns pasodobres e valses que chamábamos as “pezas da misa” e animaban aos primeiros bailaríns e bailarinas a dar acompasados pasos perante a mirada atenta das máis vellas que criticaban ou adulaban os vestidos de estrea que flotaban no ar daquela improvisada pista de baile. Ao rematar as últimas pezas, a concorrencia ía revendo, mentres nas casas agardaban as potas cos mellores e máis saborosos manxares. Pero sen dúbida a paparotada máis completa e concorrida era a da casa reitoral, onde o párroco recibía aos colegas da bisbarra sempre listos para parolar, xogar á baralla e encher os seus campanudos bandullos.

O fermoso edificio da antiga escola
da Devesana, ubicado no Igrexario,
fronte á igrexa parroquial
As reunións gastronómicas alargábanse ata preto do luscofusco. Amais de manducar facíase un reconto das novidades que se albiscarán na mañanciña. Aquelas paroladas eran interrompidas de novo polos novos foguetes tirados á mantenta para reclamar á mocidade para que se achegara ao adro da igrexa onde de novo a orquestra, agora elegantemente ataviada, lanzaba ao ar as novas melodías bailables.

A medida que a noite ía cubrindo o ceo co seu manto mouro, os arredores da igrexa enchíanse de parellas que practicaban apaixonadas fregas só interrompidos pola cativería que corría na procura de variñas dos foguetes ou simplemente para ir aprendendo as habelencias amorosas para unha futura festa do Patrón. Tampouco faltaban as liortas entre aqueles que dedicaran máis tempo á beberacha que aos amores. Pasadas as dez da noite os músicos tomábanse un descanso que aproveitaba a máis da xente para repoñer forzas, ben nas casas próximas á festa ou no Salón que case sempre había nas parroquias. Alí, as aboas destapaban as súas cestas cheas de comestíbeis que sobrarán do xantar principal. Decontado se comía pola pouca fame que había e as moitas gañas de brincar.

Coa lúa sobre o ceo cincento daqueles xaneiros xeados a orquestra afinaba un variado popurrí co que xa entendíamos que a nosa festa tan agardada tocaba ao seu fin. Suorentos e esgotados, cadaquén buscaba as súas sabas para enxaugar bágoas de risa ou desamor e agochar os soños para outro Patrón.


En San Sebastián dos Devesos, no 20 de xaneiro, o día do Patrón. 


Emilio Castro Fustes 

Mestre e licenciado en Pedagoxía.

Foi director do Museo Pedagóxico de Galicia.

Autor de "O campón de Rodela. Moradía de voces familiares" (2016)


Persoas na fotoManolo Cal, "Romay", José Díaz (Pepito do Zapateiro), “Cubano” (con visera, sobriño do señor maior, tamén de Cuba), Emilio Castro (Milucho), Manel Blanco e Antonio Castro Ferreiro.


martes, 18 de xaneiro de 2022

HIXINIO PUENTES NOVO, PRIMEIRO CRONISTA OFICIAL DE MAÑÓN

Hixinio Puentes durante a súa intervención
(foto: Xosé María Torres)


Na tarde do venres, 7 de xaneiro de 2022, fíxose xustiza. O salón de actos do Centro Socio-comunitario de Mañón ateigouse de seareiros da cultura polo feito histórico que alí ía acontecer. Por primeira vez na súa historia o Concello de Mañón goza dun Cronista Oficial, sendo elixido para este cargo honorífico, e por unanimidade, o noso amigo Hixinio Puentes Novo.

Despois das certeiras palabras do alcalde, Alfredo Dovale, home que non perde ningún acto no que a cultura do seu concello sexa un feito a reivindicar, tomou a quenda o profesor Bernardo Penabade, e a importancia do acto fica reflectida no feito de que Bernardo, en contra do seu costume, levara o faladoiro preparado; non quería, xa que logo, que algún trasno rebuldeiro fixera das súas ou que algunha meiga conseguira enfeitizalo para ir na procura doutros camiños non desexados.

O profesor Penabade, sempre dinámico e omnipresente en calquera acto a prol da nosa bisbarra, coa súa inconfundible e feiticeira dicción ateigou de emotividade a sala sen posibilidade de deixar algún recuncho baleiro. Alí contounos que Hixinio leva, dende hai máis de trinta anos, facendo o traballo axeitado co que acadar o título que nese acto se ía impoñer, a única diferencia é que agora pasaba a ser un traballo “oficial” e niso constaba a implicación do cronista pois este cargo leva implícito a proxección de futuro nos moitos e diversos ámbitos. Lembrounos tamén a faceta literaria de Hixinio e, se ben é certo que todas e cada unha das súas obras foron presentadas no seu momento e no lugar indicado para facelo, avogou por facer unhas xornadas de estudo arredor da súa narrativa así como dos premios conseguidos.

O novo Cronista recibindo o título
do alcalde de Mañón, Alfredo Dovale
(foto: David Rguez. Morado)
A resposta de Hixinio ás palabras de Penabade, despois do agradecemento a todas aquelas persoas e institucións que avogaron pola consecución deste título, foron pola mesma vía pois ata as pausas tiñan algo que contarnos. Segundo as súa propias palabras, «O motor xerador desta xeira onde me metín foi a parroquia de Mogor, a miña, mais dende alí foron chamando as outras parroquias ata rematar por desentrañar a historia do Concello, abeirando a produción literaria», «foi un traballo que fun dando a coñecer en publicacións varias como é o caso da revista Terras do Ortegal,

e foi a maneira de que a xente soubera o que estaba facendo», «agora, co respaldo do Concello, atoparemos a canle de comunicación axeitada para dar a coñecer a nosa historia», pois «a historia dun pobo non ten sentido sen un relato, é máis, é preciso este relato que é o que sitúa a historia dun pobo onde se merece», «o traballo de divulgación é tan importante como o de documentación e investigación». Agora Hixinio faise eco do seu nomeamento, o cal implica «estudiar o pasado e preparar o futuro», remexendo xa “oficialmente” nos seus eidos de traballo: a tradición oral, as hemerotecas, as diferentes publicacións, e os arquivos (municipais, diocesanos, navegación, provinciais, rexionais e nacionais), facendo énfase nos arquivo de Santa Marta de Ortigueira como punto de partida para os estudos locais. Acabou facéndose cargo do nomeamento sabedor de que «son consciente da rigorosidade e compromiso con Mañón, coa súa cultura, historia e patrimonio».

Hixinio Puentes acompañado
de Carlos Nuevo, Cronista
de Viveiro, e de Carlos Breixo,
Cronista de Ortigueira
(foto: David Rguez. Morado)
E Hixinio non se despediu sen antes ter unhas palabras, non preparadas, para Bernardo Penabade, e que foron quen de erguer una mesta brétema onde a realidade chegou a fuxir por un intre. Este instante foi aproveitado por Hixi0nio para lembrar o inxente traballo realizado por Penabade a prol do noso ata o punto de considerar que el tiña que ser o verdadeiro destinatario deste honor.

O momento físico da entrega do título foi acompañado dunha ovación sen fin que tan só estaba a reflectir o que viña de acontecer e a subliñar que os alí presentes apoiamos sen fisuras este nomeamento e tamén, como non, que íamos acompañar e axudar a Hixinio Puentes nesta nova andaina.

Rematado o acto, xa podemos estar seguros de que Hixinio vai seguir a traballar polo seu pobo porque para el vén sendo un xeito de vivir e agora aínda máis co pulo que lle dá o saber que non vai estar só, que o Concello vai contar con el dun xeito “oficial” e que todos imos gañar con esa simbiose necesaria e sempre frutífera entre un concello e os seu Cronista Oficial.

Parabéns para Hixinio Puentes Novo, pois el mesmo xa forma parte da historia que está a estudar. Parabéns para o concello de Mañón quen non dubidou en ter a este home ó seu servizo, por unanimidade. E parabéns para todos nós por ter, grazas a xente coma esta, un futuro un pouco máis prometedor.

----------------  

Texto: Manel Bouzamayor