Hoxe diríamos ‘a catro mans’, pero ata o século XIX os libros en coautoría se referían escritos “a dúas mans”, porque a xente usaba unha soa para escribir. Escribíase a man, e quero imaxinar que “Entre nós”, fermoso libro escrito por Carmen Fernández Santás e Ramón Castro Fustes, en coidada edición de Xulio López Valcárcel, foi escrito a dúas mans, unha por cada autor, manuscrito. Dicía Ramón Loureiro que escribir a man é tanto como debuxarse a sí mesmo, e “Entre nós” debúxanos un pouco a todos nós.
O libro xorde dunha proposta suxerente: a partires duns haikus de Daniel Anido e ilustracións de Fran Muñiz, cada autor escribirá un relato inspirado no poema. Polo tanto, non hai propiamente coautoría; cada autor escribe cadansúa narración, coa súa voz propia e diversa, seguindo en quenda o tema proposto.
As voces son diferentes. O tono de Carmen é de conversa, ás veces acelerado, cun certo aceno docente que se escoa entre as citas literarias coas que adoita rematar cada relato. O tono de Emilio é de confidencia, máis calado e íntimo; tanto, que en ocasións escribe en terceira persoa relatos vividos en primeira. A diferenza de Carmen, Emilio non fala apenas do seu presente, pero despois de ler o libro remato coa donda sensación de recoñecerme mellor nos seus relatos, quen sabe se pola cercanía da paisaxe do Ortegal.
Con todo, por riba destas diferenzas, o libro acada unha sorprendente coherencia. Como anuncia no contralombo, son vías paralelas que sosteñen un camiño de ferro que avanza sólidamente sen se sair do rego. Tonos distintos pero ben harmónicos. Son historias diferentes pero é a mesma historia. Lembranzas do pasado: noites de mocedade, festas de aldea, recendos de pantrigo, a escola, tardes de cociña, noites de radio e Garda Civil, soños e arrepíos. Labirinto de emocións; e no centro do labirinto, sempre, a figura ubicua e mítica da nai. Relatos do “paraíso que se foi perdendo”. ¿Será así?
Probablemente. Como decía Schelling e recordaba Rof Carballo, a nostalxia é o sentimento máis escuro (Dunkelste) e máis profundo (Tiefste) da natureza humana. Pero non atoparemos nestes relatos de nostalxia ningún xuizo moral, ningunha comparanza ética. Vemos pasar diante de nós homes doentes, esfameados, miserentos, almas de posguerra, pobres de solemnidade. O pasado que nos relatan foi moito pior que o presente. Pero aínda así conforma o noso paraíso perdido porque neste mundo de hoxe, tan inseguro e as veces incomprensible, nos recordos permanece indómita a identidade que nos conformou. Se a vida é un soño, no pasado atopamos o tanxible alicerce que terma de nós; o único que recoñecemos como real, o lugar onde somos nós mesmos.
E velaí como o debuxo manuscrito duns relatos enfiados a dúas mans nos aprenden de novo que, en realidade, as únicas cousas que temos son as que perdimos.
%20copia%202.jpeg)
.jpg)
