Presentación de "O carreiro", de Narciso Luaces, na SIR La Devesana

 

Terras do Ortegal ven de realizar a última homenaxe ó inesquecible Narciso Luaces, mais non a derradeira pois o inxente traballo deste home a prol de recuperar, gardar e compartir con todos os que quixeran acudir a el a nosa memoria histórica está reflectido nunha morea de libros, artigos, faladoiros e, coma non, no propio Museo Etnográfico de Meixido, peza visible e tanxible do seu traballo que implica que o seu estudo polo miúdo dea lugar a moitos máis recoñecementos.

Nesta quenda lembramos a Narciso pola reedición da súa publicación O carreiro. Memorias so Tío Santos despois de facelo tamén nas pasadas semanas en Ortigueira, As Pontes e Mañón. Nela temos un resumo inigualable dunha época por el vivida ó través das pegadas que os contos do Tío Santos, amigo da súa familia, deixaba nun neno coma Narciso, cos ollos ben abertos e cunha curiosidade abraiante e receptiva a todo o que vía e escoitaba, un neno que xa daquela ventaba que o pasado é o alicerce do que agora somos, ou coma dicía Ortega: estamos feitos de Historia. Nesta ocasión, amais, o libro presentouse nun lugar ben relacionado coa publicación pois o seu autor, Narciso sempre levaba presente este lugar, a Sociedade de Instrución e Recreo La Devesana, e da cal amais o protagonista, o Tío Santos, chegou a ser un dos socios fundadores.

E na mesa tamén uns participantes de luxo coma é o caso do propio fillo de Narciso, Luis Luaces, alma vivinte e protectora do legado do seu pai, e sabedor de que Narciso segue entre nós, que o único xeito dun adeus definitivo é a perda do tesouro que foi amoreando ó longo da súa vida, e Emilio Castro, presidente da sociedade acolledora do evento e tamén dalgún xeito protagonista do libro pois polas súa veas corre o sangue do protagonista por ser neto do mesmo Tío Santos.

Luis Luaces, amais de agradecer a aqueles que fixeron que esta nova edición saíra do prelo, non dubidou en afirmar que o libro axuda tanto coma o museo de Meixido a manter os recordos de todo aquilo que seu pai foi amoreando nos seus últimos anos. Emilio Castro, na súa intervención, votou man da súa profesión de mestre e pedagogo para facer unha análise do libro e nos dicir que nel temos un resumo exemplar de todos os temas que se poidan tocar coma é o relacionado coa emigración, os mestres, as familias, os oficios varios, a nosa historia, as feiras, a Santa Compaña, os léxicos xa desaparecidos e esquecidos, e ata o submarino que visitou O Barqueiro durante a Segunda Guerra Mundial; non dubidou en afirmar que Narciso atopou na figura do seu avó Santos, labrego, carreiro e construtor, un home que lle deu moito xogo para tocar todos estes temas que rebulían na súa prodixiosa mente.

Narciso, que sabía de moitas cousas, tamén era sabedor da fraxilidade da nosa memoria, por iso non dubidou en deixarnos moitos escritos e moitas reflexións que no caso do noso amigo, verdadeiro e inesquecible amigo é aínda máis de agradecer polo esforzo que supuxo ó vir dun home autodidacta. E neste libro O carreiro. Memorias do tío Santos fala diso cando no seu limiar di, ás claras, que «soamente pretendo narrar feitos que aconteceron ó longo da vida dun home que viviu entre os anos 1870 e 1951, sendo consciente de que dentro de poucos anos ninguén os poderá contar».

Desde Terras do Ortegal agardamos que estas homenaxes a Narciso, necesarias e sempre insuficientes, poidan servir para espertar a conciencia daqueles que teñen nas súas mans a continuidade da xoia que representa o traballo de Narciso; estamos a falar de xente que sabemos se move tan só polos réditos a corto prazo, mais teñen que saber que non loitar para que o noso pasado permaneza é perder a nosa esencia da que eles, queiran ou non, tamén forman parte. Se se pon o peche a un edificio pódese facer outro, incluso á súa imaxe e semellanza, mais a nosa historia non se pode pechar, nin tan só ignorar, pois é varrernos do mapa xa que a historia é única e non se pode repetir, nin os réditos acadados sairían a relucir.

----------------------

Texto: Manel Bouzamayor

Fotos: SIR La Devesana

Terras do Ortegal apoia a declaración do 9 de marzo como Día do Naturalismo Gallego

 

O naturalista cedeirés Rafael López Loureiro, estudoso da obra de freí Martiño Sarmiento, propuxo, o pasado mes de novembro de 2022 nunha xornada de estudo sobre o insigne erudito pontevedrés celebrada na sede compostelán do Consello da Cultura Galega a declaración do 9 de marzo como Día do Naturalismo Galego.

A proposta foi feita nese Simposio Martín Sarmiento que tiña como objetivo a presentación da edición da Obra de 660 pregos De Historia Natural e de todo género de erudición, ao que foi invitado Rafael. E fíxoa atendendo aos méritos de ser o beneditino o primeiro estudoso da natureza con carácter xeral en Galicia e posiblemente en España, a pesar de que ten unha obra pouco coñecida pois non foi editada en vida do benedictino e apenas ata os nosos días.

A difusión en Ortigueira desea iniciativa fíxoa o pasado 20 de xaneiro, venres, no Teatro de Beneficencia nunha charla (véxase cartel) organizada polo Clube de Lectura de Ortigueira co apoio da asociación Galioart.

Rafael é o mantedor don interesantísimo blogue, titulado "Ao noroeste do Noroeste" onde nos regala frecuentemente con reflexións e divulgación sobre animaliños e prantas da Natureza, ilustradas con magníficas fotografías da súa propia autoría, pois é un excelente fotógrafo. 

Na última entrada vai dando contra das adhesión á súa proposta, entre elas a da Real Academia Galega. A elas virá a sumarse, agora, a de Terras do Ortegal:

Terras do Ortegal, na reunión celebrada pola sua directiva o pasado 19 de xaneiro de 2023 acordou apoiar a iniciativa.

Aquí está o texto da resolución aprobada:

        Terras do Ortegal, asociación que defende a Cultura e o Patrimonio na comarca do Ortegal,

1. Vista a proposta realizada por Rafael López Loureiro, naturalista e estudoso da obra de frei Martiño Sarmiento, de declarar o día 9 de marzo, data de nacemento deste insigne erudito galego do século XVIII, como Día do Naturalismo Galego.

2. Visto o interese que pode ter dita declaración, para Galicia en xeral e para a comarca do Ortegal en particular, no impulso e protección do medio
ambiente.

    Decide manifestar o seu apoio a esta proposta.

    Ortigueira, 19.01.2023

    Asdo.: Manel Bouzamayor

              Presidente de Terras do Ortegal.

“Xeografía local”, unha nova revista cultural en Cedeira

 

“Xeografía local”, unha nova revista cultural en Cedeira

Saudamos con agarimo a aparición dunha nova revista no Ortegal dedicada ao mundo da Cultura, e declarada como «sen publicidade, educativa, independente e libre», e que tratará temas de «historia, bioloxía, patrimonio, biografías, mar, rural...». Trátase de Xeografía local, unha revista nacida en Cedeira no ámbito de proyectos Voz Natura da AMPA O Beco nos que colaboraba o IES Punta Candieira. Neles cooperaba Diego Rodríguez Piñón, traballador social do concello de Cerdido e que dirixe a revista e asina o Limiar de presentación; porén, a entidade editora é a Sociedade Cultural, Deportiva e Recreativa Remo Revolución, a quen felicitamos por esta iniciativa, na que tamén parece colaborar o colectivo sociocultural Rampla.

O primeiro número apareceu xa hai meses; leva como data de aparición a de “Primavera de 2022”, o que parece anunciar unha frecuencia semestral ou cuatrimestral, se ben so moi recentemente, no pasado Nadal, acaba de saír o número 2, un dato, o número, que extrañamente non aparece na portada, algo que habería que corrixir para una mellor información dos lectores.  O número 1 ten 89 páxinas e componse de seis artigos, se ben conta cunha folla dedicada á poesía que pode interpretarse como un epílogo a un dos artigos. Ademáis diso dedica catro páxinas a un fotógrafo invitado, que neste número é Nes Pernas Villadóniga, que amosa neste número varias creacións.

Artigos de variada temática con autores expertos

O número 1 da revista, por certo, de título pouco expresivo na nosa opinión, presenta seis artigos (catro en galego e dous en español) que tratan temas como a Historia (O naufraxio do Manchester, de Alicia Freire, El puente medieval de Cedeira, de Maru Prieto e As murallas de Cedeira, dos alumnos do CEIP Nicolás del Río), a Arqueoloxía (Escavacións no Castro do Sarridal, de Emilio Ramil), a Xeoloxía (Xeoparque de Cabo Ortegal, de Francisco Canosa) e un de Natureza (Alfombras de flores ametistas, de Rafael López Loureiro). Os autores, como vemos, son persoas con experiencia na divulgación nas súas áreas de especialización, e varios deles xa nos teñen ofrecido traballos na revista Terras do Ortegal, como Emilio Ramil, Maru Prieto ou Rafael López Loureiro, polo que leremos os seus traballos con verdadero interese.

Empezando por este último, Rafael dedica o seu artigo, "Alfombras de flores ametistas", que está ilustrado con fermosas fotografías do propio autor, coa prosa rica, case poética, que o caracteriza, unha vez máis a frei Martiño Sarmiento, obxecto de estudo del desde hai tempo; dixemos que trata de Natureza, pero en realidade abrangue a Historia e a Lingüística, pois ao fío da visita que fixo o venerable frei ao Santuario de Teixido en 1755, no marco da súa viaxe a pe por Galicia, escolle varias voces (allica, castaños mansos, toxos monstruosos, herba empreñadeira e teixo) usadas polo erudito do XVIII e vainos explicando o que significan, ampliando o seu foco a temas conexos.

Así, cóntanos como o nome “Herba de namorar” da planta Armeria maritima non é máis que un eufemismo actual da herba empreñadeira caracterizada por Sarmiento. Ou relátanos -por máis que sexa de maneira disimulada nunha nota a pe de páxina -a fermosa iniciativa levada a cabo por Pepe Riola, exxardineiro municipal de Cariño, dunha pequena plantación de teixos, proposta imitada polo propio Rafael coa colaboración da comunidade educativa do instituto cedeirés.

Dos demáis artigos, destacamos o de Francisco Canosa sobre o Proxecto de xeoparque de Cabo Ortegal, que dacordo coas noticias recentemente divulgadas no ámbito da Unesco, vai deixar de ser un proxecto para pasar a ser unha realidade viva en datas próximas; e o de Maru Prieto, dedicado á ponte medieval de Cedeira, onde con trazo firme reconstrúe a historia desta construcción medieval que chegou ata o século XIX; ou o de Emilio Ramil dedicado ao Castro de Sarridal, un exemplo de intervención arqueolóxica no ámbito local que aplaudimos.

Formato e maquetación

A revista, de amplo formato, 26 x 19,5 cm, está impresa por gráficas Lar, de Viveiro, e conta cunha maquetación algo curiosa, pois comparte páxinas co texto a unha columna e outras a dúas, incluso nun mesmo artigo; o apartado gráfico, con abundantes ilustracións e unha letra grande fai que sexa unha revista de agradable lectura.

Non conta con apoios públicos declarados, polo que require unha achega anual de 30 € para a suscrición anual de varios números (non precisados) e doutras publicacións anexas, se ben a revista pode mercarse tamén nas librarías de Cedeira. Os que facemos Terras do Ortegal sabemos da dificultade de poñer en marcha este tipo de publicacións, e sobre todo de mantelas no tempo, mellorando a calidade número a número, polo que felicitamos aos promotores, a disposición de quen nos poñemos por se lles fose de utilidade a nosa colaboración e experiencia.

------------  

Texto: Xosé María Torres

Ortigueira acolle con agarimo a reedición de «O carreiro. Memorias do Tío Santos» de Narciso Luaces Pardo

 

De esq. a dereita: Felipe Senén López, Luis Luaces,
Emilio Castro e Xosé Mª Torres (no atril)

O pasado 28 de outubro de 2022, venres, tivo lugar no Teatro de Beneficencia de Ortigueira a presentación da nova edición do primeiro libro de Narciso Luaces Pardo, creador e impulsor do Museo Etnográfico de Meixido (Freires).

A anterior edición do libro —esgotada desde hai anos— fora publicada por Galaxia no ano 2000, e reimprimida en 2002; agora, a mesma editorial reedítaa na súa colección Literaria, cambiando a portada e cun formato de maior tamaño, pero moi manexable. 

A iniciativa partiu de Luis, fillo de Narciso quen, como declarou na presentación, propuxo a Galaxia a reedición pola frecuencia coa que a xente lle preguntaba onde podería adquirir algún exemplar deste fermoso libro.

No acto do Teatro participaron Emilio Castro, Felipe Senén López e Luis Luaces, amais do vicepresidente de Terras do Ortegal, Xosé María Torres, quen fixo unha intervención breve para encetar o evento, e na que explicou que este tiña unha especial relevancia para a asociación xa que Narciso fora un dos seus membros máis destacados —publicando varios artigos na revista anual— e polo agarimo que se lle tiña dado seu labor cultural, lembrando o seu falecemento hai dous anos, en xullo de 2020.

Deu paso ao verdadeiro mantedor do acto, Emilio Castro Fustes, mestre e exdirector do Museo Pedagóxico de Galicia, socio así mesmo de Terras do Ortegal e, dende hai pouco tempo, presidente da sociedade de instrución e recreo A Devesana. Emilio, por certo, neto de Santos Castro, o Tío Santos evocado no relato, describiu o valor da obra, unha narración biográfica do que fora un carpinteiro especializado na construción de carros do país, pero que tamén tivera outros oficios como obreiro na construción da ponte do Barqueiro, pois o Tío Santos viviu no último terzo do séc. XIX ata a metade do séc. XX, un período de grandes transformacións sociais na bisbarra.

Libro homenaxe a Narciso,
editado en 2018
por Terras do Ortegal

Louvou a riqueza lingüística que atesoura o texto, espello do mundo rural que coñecía de primeira man, como non podía ser doutra maneira, Narciso, o seu autor. Emilio, que xa coordinara en 2018 o libro Homenaxe a Narciso Luaces Pardo. O infatigable compromiso coa terra, editado por Terras do Ortegal e que o propio Narciso puido disfrutar en vida, relatou a importancia que lle daba o biografado aos libros e á educación, e tamén ao progreso social, algo cortado de raíz pola sublevación militar, e posterior ditadura, do xeneral Franco. 

Rematou a súa intervención apelando a quen corresponda a conservar a colección etnográfica que con tanto amor e dedicación xuntaron Narciso e Herminia Cobelo no seu propio casal de Meixido; unha colección formada por 4.000 pezas, como testemuña o Catálogo do Museo recentemente editado.

Catálogo do Museo de Meixido, editado
neste mesmo ano de 2022
pola Deputación da Coruña

Se a fluidez oratoria é unha das virtudes que adorna ao mantedor do acto, non menor é a elocuencia que distingue a Felipe Senén López, arqueólogo, exdirector do Museo Arqueolóxico de San Antón da Coruña, e promotor de moi diversas iniciativas culturais en Galicia ao longo da súa vida. Felipe Senén fixo un canto ao labor desempeñado por Narciso recollendo pezas que describen ese mundo rural que está a piques de perderse.

O investigador gabou a riqueza cultural que cada instrumento evoca, signo dunha Galicia que se vai:«Somos a última xeración que coñeceu o cultivo da terra, o uso dos muíños, os magostos, as tradicións...». Apelou a conservar estas últimas, como a da Santa Compaña, signo dunha riqueza de identidade moi presente, por exemplo, neste tempo de Defuntos, que con tanta forza se vive no noso país, ocasión que aproveitou para rexeitar tradicións alleas como a do Halloween, importada pola televisión e os filmes estadounidenses. Rematou a súa intervención lembrando a súa relación con Ortigueira, onde tan a gusto se sente, o propio Teatro de Beneficencia, marabilla arquitectónica que instou a conservar, e lembrou o seu vencello con persoas de aquí como o propio Narciso e o seu Museo, ou co farmacéutico Alfredo Torres Pajón, con quen o unía unha estreita relación tras a publicación do libro «Las ortigas. Una revisión interesada»editado por edicións O Paporroibo en 1994 e para o que fixo un fermoso prólogo.

A última das intervencións, xa máis breve, correu a cargo de

Xosé Mª López Ferro fai entrega a Narciso
dun obsequio o día da presentación
do libro-homenaxe en Meixido
(agosto de 2018)

Luis Luaces, quen lembrou como el fora testemuña das conversas entre seu pai e a súa avoa —amais de madriña— rememorando a vida e vivencias do Tío Santos, e lembrando a amizade que unía ás dúas familias, amizade que segue a conservarse hoxe en día entre Emilio, neto do Tío Santos, e el mesmo.

O acto contou coa presenza no público do concelleiro de Cultura de Ortigueira, Juan Cao, e dalgún outro membro da corporación municipal, do director do Museo Etnográfico Monte Caxado das Pontes, Xosé María López Ferro, bo amigo de Narciso e Herminia, e que anunciou que o libro será presentado dentro de poucas semanas nas Pontes nas instalacións do seu Museo. Estiveron tamén presentes membros da directiva da asociación Nordés, e outros amigos e coñecedores da obra de Narciso chegados de Cariño, Cedeira e outros puntos do Ortegal. O acto finalizou coa sinatura e dedicatoria, por parte de Luis Luaces, de exemplares do libro a algunhas das persoas asistentes.

Por parte da asociación Terras do Ortegal non resta máis que agradecer ao equipo técnico do departamento de Cultura do concello, a axuda e colaboración na organización do evento.

Con esta actividade entrañable deron comezo as previstas pola asociación para o presente curso e que seguirán desenvolvéndose nos vindeiros meses, entre as que destacan, no mes de novembro, a presentación dun novo libro da colección Guías da que se informará proximamente.

----------------------

Texto: Xosé María Torres.

Fotos: Marta Fraga, técnica do dpto. de Cultura do Concello de Ortigueira e equipo de Terras do Ortegal.

V Obradoiro de fotografía documental de rúa do Festival del Mundo Celta de Ortigueira

Este ano Diego Pérez Dopico e Jesús M. Giz organizaron novamente o Obradoiro de fotografía documental de rúa na asociación Galioart, actividade cultural da asociación local que complementa o contido do festival de Ortigueira máis aló da música e o baile e que vai xa pola súa quinta edición.

Este era o ano do desexado retorno, dos sorrisos que se buscaban no 2020 e polos que houbo que agardar un par de anos máis (véxase o video)

Traballaron intensamente na promoción do Obradoiro, segundo opinan estaban a ver como outros talleres de fotografía costaba bastante conseguir a xente necesaria, cancelándose algún deles, segundo o seu punto de vista, a postpandemia ou a precaución dalgúns levaron a que tardasen case até o último momento en conseguir xente dabondo para poder impartir o obradoiro, dado que son os ingresos das inscricións os que pagan integramente os custes de traslado, manutención, aloxamento e honorarios do fotógrafo docente.

Este ano o docente foi Eutropio Rodriguez

, que ademais de ser un fotógrafo cun currículo de moito interese, ten unha calidade docente que foi contrastada no desenvolvemento do Obradoiro. Eutropio impartiu o seu obradoiro coñecido como O ARGONAUTA, que aterraba no MUNDO CELTA para formular unha serie de preguntas aos participantes, as mesmas para todos, pero onde cada un debía atopar as súas propias respostas. Esas respostas serían as que terían que fotografar nun exercicio de escape ao exótico do festival, o cal era un exercicio especialmente complicado para os asistentes por primeira vez. 

Eutropio é coñecido no mundo fotográfico, pola seu labor como fotoperiodista, fotógrafo documental e ultimamente editor en A Central Folque (http://www.folque.com/) que está a traballar profusamente na recuperación de arquivos fotográficos de autores vinculados con Galicia dalgún modo, con libros como o feitizo de Maruja Roca, o danés Curioso en Ordes sobre o etnógrafo Gustav Henningsen, ou o próximo sobre Ton Van Vliet aínda sen título. 

Outro ano máis, os participantes desfrutaron, algúns repetían participación e algún xa dixo que volverá a outros obradoiros, a asociación consegue confiando en distintos docentes que os participantes repitan ano tras ano. Outro ano mais as sensacións foron incribles tras dous días e medio de convivencia intensa, que deixa aos participantes agotados fisicamente pero recargados mentalmente por unha tempada. 

Agradecementos

Coma todos os anos dende a asociación trasladan os seguintes agradecementos:

1 – A todos e cada un dos participantes pola súa asistencia, dobremente aos que repetían por terceiro ou cuarto ano. Iván, Pilar, Pedro, Sara, Alicia, Rosa e Servando, a predisposición e bo ambiente xerado foi en parte gracias a eles.

2 –Aos xa 40 participantes durante as 5 edicións até a data, así como aos docentes Alberte A. Pereira, Xulio Villarino e Tono Arias que foron fundamentais para chegar a este punto. 

3- A todos los que desinteresadamente colaboran na difusión do obradoiro a través dos distintos medios, redes sociais, páxinas web e o máis importante de todos, o boca a boca. 

4 – A Elisardo, de produción, pola súa axuda e facilidades nas xestións dos pases e outros asuntos estes días.

5 –Á organización do festival pola colaboración prestada e a Ángel Lozano, concelleiro do Festival polas súas palabras e compaña na despedida.

6 – A Francisco Javier Martínez Prieto, párroco de Ortigueira, por estar aí sempre que se precisa algo.

7.- Ao docente, Eutropio, que dende o comezo demostrou gran profesionalidade e durante o obradoiro se foi adaptando en todo momento ás necesidades que se plantexaban no obradoiro e aos pequenos inconvenintes que xurdiron durante a súa impartición. Dende a asociación queren agradecer ter confiado neles, ser constructivo e “tirar do carro” todo o que facía falta e maís para que este obradoiro puidese impartirse finalmente. 

8 – A todos os que en Galioart, limpan, ordean, manteñen o local e a asociación todos os días por AMOR AO ARTE, polo traballo antes, durante e despois do obradoiro.

Resultado do obradoiro

En breve mostrarán algún resultado gráfico do obradoiro, inicialmente ía ser un vídeo resumo pero ao ensinarlle o fotolibro Sonora feito no obradoiro de 2019, Eutropio dixo que quería facer algo semellante, con ese bo costume que é dar formato impreso ao traballo ao que o tempo lle dará valor e que figure como debe figurar nas estanterías de todolos participantes.

Da asociación recordan que deixaron un exemplar do fotolibro Sonora na biblioteca municipal que está dispoñible para consulta.

Podedes seguir as actividades da asociación a través de súa páxina web onde teñen un apartado específico para este obradoiro ou no grupo de Facebook e instagram Galioart.

Faladoiro en Espasante sobre a fábrica romana de salgado

 

Francisco Hervés,  arqueólogo responsable
da prospección, acompañado de Beatriz
Bermúdez (Terras do Ortegal) 

Unha tarde soleada e chea dunha luz cegadora agardábanos o pasado día 28 de maio, sábado, no local coñecido coma “Os vellos” en Espasante, foi, xa que logo, o día máis doado para varrer de vez algunha pátina de cor gris que puidera quedar da época de Federico Maciñeira Pardo de Lama, o noso arqueólogo autodidata. Mágoa, pola contra, de non poder escurecer a sala para unha mellor exposición do tema a falar xa que as diapositivas ben o merecían.

Croquis da factoria romana,
orixinal de Federico Maciñeira

Na praia da Concha de Espasante, Federico Maciñeira tiña documentado o achado dunhas pilas pertencentes a unha fábrica de salgado romana, ata tal punto que, coma mellor xeito de conservalas, mercou aqueles terreos; foi agora, ó decidir os seus descendentes vender a propiedade para construír nela, cando volve a cobrar forza dito achado.

O encargado da prospección, o arqueólogoFrancisco Hervés , un home afable e bo conversador, disposto a compartir os seus coñecementos, por riba de todo aquilo que teña que ver coa civilización romana, non dubidou en deleitarnos cun faladoiro, logo da súa presentación por parte de Bea Bermúdez, historiadora, membro de Terras de Ortegal e veciña de Espasante, no cal expuxo o que alí atopou e grazas ó cal acadamos unha información que descoñecíamos. 

Francisco Hervés, nun momento da súa exposición,
seguida con interese polo público

A exposición didáctica que este home fixo do noso patrimonio arqueolóxico foi de tal xeito que conseguiu impresionar ó público alí presente ata chegar a unha intensa participación do mesmo.

Unha vez exposto o achado da escavación non dubidou en engadir que Espasante, e en concreto este lugar da Concha, ten que dar moito máis de si en canto á época romana. Aventurou, expoñendo a lóxica dun estudoso, que semellantes pilas tiñan que ter por forza unhas salinas, moi posible que debaixo do paseo marítimo, para fornecelas e semellante produción de salgado tamén tiña que dispoñer nalgures dunha calzada romana para lle dar saída cara ó resto do imperio. 

Panorámica do centro social de Espasante,
cheo de público

O feito de ter o castro da Punta dos Prados tamén apoia a súa hipótese de que nesta zona conviña facer máis indagacións, mais para iso, claro, hai que contar coas administracións, son elas as que teñen que facer un esforzo aínda que isto, e pola súa experiencia, non semella moi doado pois a cultura nunca se considerou coma beneficio directo de cara a obter votos.

Mentres tanto, e por desgraza, o descubrimento desta fábrica teno perfectamente documentado e situado en coordenadas, e o paso seguinte será volver a tapalo coma mellor e indubidable xeito de conservalo na espera de mellores tempos.

--------------- 

Texto: Manel Bouzamayor

Fotos: Francisco Rivera. Concello de Ortigueira

Como se pode peregrinar a Teixido?

Retablo de santo André
no santuario de Teixido

 

Xa sabemos que hai moitas formas de peregrinar a San Andrés de Teixido para cumprir a promesa. Hoxe vamos contar un par delas por anecdóticas que nos contou Loli Rubido, aínda que un pouco noveladas.

Sandar a vaca.

Un matrimonio do Val de Xestoso tiña a vaca enferma e non daba curado, así que se ofreceron a ir ao santo o día da romaxe se a Gallarda sandaba, xa que era o seu único medio de vida, encima estaba preñada, co que a perda era dobre. 

Unha vaca no camiño a Teixido

Meu dito, meu feito. A vaca curou e pariu un precioso xato. Pero a promesa levaba implícito baixar andando a Costa de Cedeira con garavanzos casteláns metidos nas zocas, e alá van

Case chegando, o home non podía máis e díxolle á muller que camiñaba vizosa, —eu non dou outro paso máis, morro dos pés. Cómo fas ti para ir tan salerosa?

A dona contestou —eu cocín os garavanzos.

En fin…

Ir calada todo o camiño.

Esta era unha muller de ascendencia maragata, asentada en Ortigueira que nunca subira a San Andrés. A piques de xubilarse pediulles a dúas veciñas que ían tódolos anos se podía ir con elas, pois tamén fixera a promesa de visitar o santo en vida. O compromiso con santo André era subir camiñando e sen falar palabra dende San Adrián.

Capela do Socorro vello

As veciñas intentaron convencela para levala en coche, pois vían que o sacrificio da muller era grande, sete quilómetros costa arriba dan moito que andar…

Non houbo maneira, así que emprenderon o camiño pola mañá cedo, subiron á barca no malecón de Ortigueira e cruzaron a ría ata Fornelos, dende alí subirían andando. Pasaron por diante das dúas capelas do Socorro, o Novo e o Vello, decidindo atallar polo Cristo dos Carrís para deixar a pedra no amilladoiro e baixar a Costa Grande que leva ao santuario. Todo ía ben, a señora caladiña, apoiada na vara de abelá, as acompañantes falando e o sol nacendo por Teixidelo.

Xa estaban chegando, un pouco máis e axiña estaría acendendo a vela ante o apóstolo e dándolle as grazas polo que el xa sabía…

Capela do Socorro novo

Mais cando xa divisaban a capela, tropezou cunha pedra e dixo berrando, —caín…

Rota a promesa de ir calada, alí mesmo prometeu volver ao ano seguinte nas mesmas condicións. Por máis que intentaron convencela de que case o lograra e o santo non llo ía ter en conta, non houbo maneira e repetiuse a escena.

Pasou o ano, volveron a subir nas mesmas circunstancias e a muller tropezou de novo na mesma pedra e volveu dicir, —caín… Pero baixiño para que ninguén a escoitara.

Aínda o había de intentar unha terceira vez, pero morreu antes e as veciñas non lles quedou máis remedio que cumprir a promesa por ela, tiveron que ir caladiñas todo o camiño, que moito lles custou, pero fixérono pola alma da defunta que por fin descansou en paz.

Nunca prometas o que non vas poder cumprir…

--------------

Texto: Luli Dopico

Fotografías: Álvaro F. Polo