Emotiva homenaxe en Sada a Rafael Fernández Casas, mestre da Devesana asasinado no 36

Cartel da homenaxe a Rafel Fdez. Casas,
mestre exemplar

 

CRÓNICA DUNHA HOMENAXE MOI EMOTIVA

O pasado 11 do mes en curso o morno sol dun outono fuxidío bañaba en Carnoedo (Sada) a costa ártabra para iluminar un dia que se presentaba inesquecible para Rafael Orientado, o fillo de Rafael Fernández Casas, o exemplar mestre da SIR A Devesana. Orientado nacera en Souto (Sada) nunha casiña branca coma a neve, rodeada de roseiras e que fora escola e moradía dunha familia feliz formada por Melisendra e Rafael. 

Despois de 86 anos, por fin, aquel neno que dende o berce presenciou aterrado como uns desalmados levaban violentamente a seu pai, volveu ao territorio daquela efémera nenez. E foi todo mercé ao acto que, con agarimo e sensibilidade, lle organizou a Asociación Cultural Irmáns Suárez Picallo de Sada.

Orientado Fdez. Lamelas,
fillo do mestre asasinado no 36

Orientado e Sira, a súa dona, escoitaron emocionados as voces daquela xente nova que, coñecendo a vida entregada de seu pai como mestre comprometido, moderno e progresista, que alumeara aos seus devanceiros naquela aldeíña que se perde nunha estrada estreita chea de voltas e reviravoltas e que acubillou unha xeración de rapaces ledos e ben preparados. Palabras de agradecemento e recoñecemento a un profesional entregado e inserido na vida cotiá da súa veciñanza, entre a que destacou nomeadamente Xosé Antón Suárez Picallo tanto pola proximidade das súas vivendas coma pola afinidade ideolóxica. Rafael sucedería a Xosé Antón á fronte do Ateneo de Cultura Política e Social de Sada.

Destacados membros da cidadanía de Sada, entre eles o alcalde, Benito Portela, directivos da asociación para a Recuperación da Memoria Histórica da Coruña e de distintas asociacións veciñais e un numeroso público encheu as aulas daquela escola cargada de historia. 

De esq. a dereita.: Orientado e Sira,
Emilio Castro e Vanesa Trevín

A asociación Terras do Ortegal, que participou nesta homenaxe de maneira activa, estivo representada pola súa directiva Vanesa Trevín e o socio e estreito colaborador  de Terras do Ortegal, Emilio Castro, veciño e amigo de Orientado. Nome este, por certo, que Rafael lle puxo a aquel cativo como recordo do que el empregaba como alias na loxía masónica de Santiago de Compostela, onde fora activo integrante. As posteriores vicisitudes que tivo que padecer a súa viúva, Melisendra, forzárona a desprazar aquela elección paterna por outra máis acorde co santoral cristián que tivo que abrazar para que o bautizara en Devesos, pasados case dous anos, o ínclito cura Orjales, aquel que no seu día forzara a clausura da escola laica “La Devesana” onde exercía entusiasta o bo de Rafael e onde coñeceu á súa amada Melisendra.

Pensamentos e lembranzas que, ben seguro viñeron á memoria de Orientado neste día de decembro tan especial e seguramente difícil de esquecer. Agora só queda recuperar os restos de Rafael, como é o desexo da súa única familia devesana, e volvelos á terra onde foi tan feliz e onde o agarda a súa esposa.

-------------------------------

Texto: Emilio Castro Fustes

Para máis información, véxase: Castro Fustes, Emilio. "Rafael Fernández Casas. Un maxisterio de compromiso e paixón en terras do Ortegal". Revista Terras do Ortegal nº 4 (2017), páx. 39-52.

Unha visita para coñecer os secretos do pazo do Plantío

 

Foto de grupo dos visitante coa anfitriona,
 Paloma Teijeiro Núñez (2ª pola esqda.)
no patio porticado do pazo.

No lugar do Plantío na parroquia de San Xoan de Espasante (Ortigueira), atópase o pazo de Rasamontes, ou pazo do Plantío, construído en 1640 pola familia Tenreiro de Andrade. Hoxe pertence á familia Teijeiro, de ampla difusión e importancia na historia de Ortigueira dos últimos dous séculos; a última Tenreiro foi Dolores Tenreiro de Andrade e Lage, que no séc. XIX casou con Cándido Teijeiro Mones, importante personaxe da historia da nosa vila.

Invitados por unha das propietarias, Paloma Teijeiro Núñez, varios membros da directiva de Terras do Ortegal, acompañados de dúas técnicas do departamento de Cultura do concello e da Biblioteca Municipal, visitamos o pasado 14 de outubro este pouco coñecido pazo. Cunha acollida excepcional, a anfitriona fíxonos un recorrido por todas as estancias do pazo, ofrecéndonos explicacións detalladas de parte da longa historia que sucedeu entre aquelas paredes.

Fachada principal do pazo
con ornamentos renacentistas nas ventás

O edificio

A construcción levantouse adaptándose ao desnivel do terreo, que baixa hacia o río Dola. Ten planta rectangular, na que se utilizaron os materiais tradicionais desta zona, pedra para os muros e lousa para a cuberta. O piso do chan e o teito son de madeira.

Presenta dúas entradas, a principal, orientada ao este, flanqueada no camiño de acceso por grandes columnas cilíndricas que tal vez soportasen un emparrado. Nesta fachada, que no pasado lucía un escudo herádico dos Tenreiro de Andrade, que nalgún momento foi retirado e trasladado a outro lugar, hai varias ventás ornamentadas con frontóns de evocación neoclásica. A entrada ao edificio da acceso ás cabaleirizas e cortes e a un patio interior de pranta cadrada, de estilo italiano, tal vez o elemento arquitectónico máis singular, que articulaba a dúas alturas o resto de la edificación. Trátase dun espléndido patio porticado a semellanza dun claustro monacal, onde a decoración das columnas e outros puntos do mesmo fíxose recebando partes e deixando outras con trozos de pedra ao ar. Desde aquí subíase á primeira planta onde estaban as estancias principais.

Paloma Teijeiro Núñez, a anfitriona, e o presidente
de Terras do Ortegal, Manel Bouzamayor.

A outra entrada, no lateral norte e que da acceso directo á vivenda, abríuse posteriormente cando se construiu a estrada Ortigueira-Viveiro pola costa, terminada en 1881, aproveitando a altura que se lle deu á estrada. Está flanqueada por dous bancos, un fronte do outro a modo de parladoiros, construídos co innovador -para a época- cemento Portland, nome usado (“o pórlan”) polos habitantes da casa para referirse a estes elementos.

Colección de libros formada polo presbítero
Miguel Tenreiro de Andrade no séc. XVIII

Capela e relixiosidade no pazo

Segundo o recordo familiar, a capela do pazo, en lugar de construirse a carón do mesmo, como é habitual, foi levantada no lugar do Atrio, a 800 m (onde hoxe se sitúa a igrexa parroquial de San Xoán de Espasante, reedificada en torno ao ano 1695, e a rectoral anexa) para unha maior cercanía dos feligreses da parroquia. Uns datos curiosos que habería que confirmar.

No referente á decoración interior da vivenda, aínda se pode ver mobiliario antiguo, relicarios e pequenos altares, e un cristo con panos dourados, posiblemente da segunda metade do séc. XVII e que segue tendo un gran valor sentimental para a familia. 

A entrada nova na cara norte do pazo,
flanqueada por bancos ao estilo dos parladoiros.
Pode verse tamén o teito de lousa.

Todas as estancias do pazo teñen unha advocación relixiosa: Horto das oliveiras, san Xosé... Nunha delas, dedicada precisamente a san Miguel, hai unha pequena biblioteca formada por libros adquiridos por Miguel Tenreiro de Andrade, párroco de San Xoán de Espasante e do seu anexo, San Xiao de Céltigos, a finais do séc XVII, volumes que merecen un estudo detallado, e que poden achegar máis información sobre este presbítero ilustrado. Ademáis, no pazo conserváse un libro-caderno con anotacións da memoria da familia (casamentos, bautizos, defuncións...); tamén hai documentación diversa, títulos académicos e fotografías antigas da familia.

Fachada principal, onde se pode ver modificacións
realizadas, así como un dos piares que flanquean
o camiño de entrada

No lado sur da propiedade, hai unha horta con árbores froiteiras, que baixa ao río Dola. A vivenda, que amosa o paso do tempo, e está sendo sometida a unha rehabilitación paulatina polas súas amplias dimensións, é hoxe residencia habitual, máis numerosa durante o verán, dos membros da familia propietaria.

Os pazos galegos formaron parte da historia de Galicia durante sécuos e a súa arquitectura aínda é a día de hoxe representativa da paisaxe galega. No caso que nos ocupa, o de Rasamontes, todavia conserva a singularidade e o encanto desas construccións.

Texto: Marta Fraga, Mónica Armada e Xosé Mª Torres

O PRACER DE RELER, o novo libro de López Foxo

 

Cos primeiros días de outono, cunha alfombra de mazás e noces debuxando un mapa de letras nos campos de San Claudio, chega ás mans dos amigos un libro, moi ben editado, de Manuel López Foxo. Dedicado a Francisco Pillado, poeta, dramaturgo e editor, falecido o pasado agosto, conta cun prólogo de Goretti Sanmartín Rei, que nos invita a imaxinar un collage da nosa vida ollando fotos de antano e facendo un simil coas lecturas que marcaron o devir dos tempos idos e que nalgún momento volvemos a elas e ficamos de novo engaiolados descubrindo o pracer de remoer nas lembranzas.

Ler, pensar, sentir… é un todo. A paixón polos libros fáinos libres, mellores persoas e crea un vínculo de amizade difícil de romper. De aí que o libro de Manolo, escrito con mestría profesional e unha prosa frutífera, nos leve a empezar a lelo polo final, mergullándonos na estadía de José Luis Sampedro nas terras do Ortegal e un ensaio sobre a novela Real Sitio, cun anexo interesante das cartas que o profesor foi enviando durante varios anos, nos que tamén mandaba un décimo de lotaría polo Nadal para o Paporroibo a ver si tocaba e seguiamos editando libros.

José Luis Sampedro e o alcalde Jesús Varela,
na inauguración en 1990
da II Universidade Popular de Ortigueira
(Foto Pepe Blanco)

Tamén agasallara ao concello cun libro de Firmas, tal como lle prometera ao alcalde Varela en San Andrés de Teixido, en proba de agradecemento pola boa acollida que lle déramos nestas terras norteñas, nas que sentía o abalo da Ría crecendo ou decrecendo coma un lento latexo oceánico. Non sei se tal libro está gardado, está en activo, ou se perdeu nalgún caixón institucional.

No ano 1995 envía Sampedro unha Solaina para un finísimo libro branco de poemas, Cómaros de mel e rosas, de López Foxo, con belísimas ilustracións de Álvaro Fernández Polo, recordando aquela semana que pasara entre nós, durante a segunda Universidade Popular, da que non nos esqueceremos nunca. O Prólogo do devandito libro resulta ser de Manuel María, o poeta chairego, que di quedar sorprendido co poemario: «Un libro apaixoado, como ten que ser a poesía. Amoroso e erótico, cun fondo paisaxístico».

Manolo nunha imaxe
do seu fermoso libro de poesía
Cómaros de mel e rosas
editado por Ed. O Paporroibo

E de Manuel María tamén fala Foxo no «Pracer de reler», recollendo un traballo: “A poesía última de Manuel María. Os libros que abren o seu canto final”, e de: “A luz resucitada”, no que canta o amor pola súa dona Saleta.

Resumindo, o libro que dende hoxe ocupa un lugar privilexiado nos andeis laranxa, consta de cento oitenta e cinco páxinas que engloban vinte e oito textos seleccionados sobre os autores que brillan con luz propia na biblioteca do autor e que non imos a enumerar, pero que vostedes teñen que descubrir se lles gusta ler.

Cando cae a tarde na Atalaia do Francés e a Capelada amosa a ferida da mina de dunita de Landoi, un mar verde de eucaliptos vixía as montañas da néboa que lembran con cariño ao noso primeiro editor don David Fojo Salgueiro.

Aí empezou todo. Neses pre pensares que diferencian entre o temporal e o eterno. Non si, Manolo?

Luli Dopico

------------------------------

Ficha técnica do libro:

LÓPEZ FOXO, Manuel (2021): O pracer de reler. Ed: autor. 15 x 21 cm. 188 páx. Non venal.

Cando marcharon os Dominicos do Convento de Ortigueira?

A esa pregunta deu resposta o noso admirado Julio Dávila nun artigo titulado “Dos efemérides santamartesas”, publicado en 1945 no semanario La Voz de Ortigueira, e do que extraemos unhas cuantas citas, que iremos reproducindo a continuación.

Por el sabemos que o pasado 13 de setembro de 2021 se cumpriron 186 anos da marcha dos Dominicos do convento ortigueirés, onde residían os membros da orde dos predicadores mendicantes desde había séculos.

A exclaustración do clero regular foi un paso máis que deu o pensamento ilustrado en España no final do Antigo Réxime. Xa en marzo de 1834 decretárase o peche dalgúns conventos que se sospeitaba axudaban aos carlistas (a guerra comezara en 1833); ao tempo, prohibíase a admisión de novicios e obrigábase a entrar en quintas para servir no Exército aos xa existentes.

Finalmente, o goberno de  José María Queipo de Llano, Conde de Toreno, en nome da raíña gobernadora María Cristina de Borbón (viúva de Fernando VII), decretou a real orde de Exclaustración Eclesiástica de 25 de xullo de 1835 pola que se suprimían todos os conventos con menos de doce relixiosos profesos. Era o caso do convento de Dominicos de Ortigueira.

Emblema dos Dominicos:
Cruz grega en forma de flor de lis,
a dúas cores branca e negra
(ou prata e sable en Heráldica),
típicas do hábito dominicano

Lista de moradores no convento

En aplicación disto, e segundo Dávila, o 13 de setembro de 1835 producíuse a saída dos frades, que eran os seguintes:

• Padre prior frei Benito Rodríguez.

• Padres frei Bernardo Blanco, frei Domingo Suárez, frei Miguel Uteda, frei Juan Benito Bermúdez e frei José Vega, todos eles maiores de cincuenta e cinco anos.

• Leigos^(*) profesores Manuel Rodríguez Villalba e José Soto Martínez.

(Como complemento, ao final da entrada vai a listaxe de frades que había en 1822, publicada por Federico Maciñeira no seu libro Crónicas de Ortigueira). Todos eles «foron agarimosamente hospedados polo vecindario da Vila, na que gran parte deles terminaron a súa existencia».

Foi o final da presenza dos Dominicos en Ortigueira, a onde chegaran a principios do século XIV ou tal vez incluso a finais do XIII, segundo ten suxerido o Cronista Oficial de Ortigueira, Carlos Breixo. O novo edificio non levaba moitos anos construído, pois databa de 1758, en que se rematou a contrucción, que durou 10 anos. A igrexa conventual anterior fora demolida por ruinosa e colocárase a primeira pedra da nova o 18 de xullo de 1776, inaugurándose o 7 de xullo de 1793. E incluso a contrución da fermosa torre rematara en 1816.

Ocupación posterior do edificio

O edificio foi ocupado polo Estado en 1836, e tras diversas vicisitudes e retrasos, o 9 de decembro de 1842 tomou posesión del o alcalde José María Romero Ginzo para destinalo a «cárcel, casa consistorial, escola, cuartel da Milicia Nacional e parroquia».

Finalmente, o 30 de decembro de 1849 pasou a instalarse alí a igrexa parroquial, por traslado dos elementos sacros da anterior que existía na igrexa do Ponto. E iso, pese a que o párroco, José María Vila, entre outras cousas, se queixaba de «quedar a casa rectoral bastante distante da igrexa e con malísima rúa, de maneira que varios días do inverno é case intransitable». Apunta Dávila que a vía que comunicaba o Ponto e o convento «da que xa desapareceron os soportais, e que entonces era coñecida pola rúa do Medio», e que hoxe recibe o nome de rúa do Príncipe (véxase neste mesmo blog "A rúa do Príncipe de Ortigueira... a que príncipe se refire?".

Acababa así a presenza dominicana de máis de cinco séculos en Ortigueira. Aos historiadores compete facer unha análise da súa presenza na nosa vila.

------------------ 

^(*) Leigo: membro dunha orde relixiosa que vivía nun convento ou mosteiro pero que non estaba ordenado como sacerdote. Normalmente os leigos ocupábanse dos talleres, granxas, hortas, cociñas, etc.

(*) Moradores do convento no ano 1822 segundo Federico Maciñeira:

     - Prior: P. F. Antonio de Dios.
     - Predicadores: Joaquin Solvera e Domingo García
     - Monxes: Tomás Cañas, Domingo Suárez, Manuel do Val, Francisco Camiña, Benito Gil, José Cabo, José Vega, Isidoro Outorelo e Clemente López.
    - Leigos: F. Manuel do Rosario, Juan Rodríguez e Manuel Rodríguez Villaver

--------------------------------

Texto: Xosé Mª Torres

85 anos da chegada de Cunqueiro a Ortigueira

Álvaro Cunqueiro e Carmucha Casariego de paseo polo malecón do peirao de Ortigueira a finais de 1936

Dentro da nómina de escritores foráneos ligados dalgunha maneira a Ortigueira (Elena Quiroga, José Luis Sampedro, Victoriano Taibo, Enrique Chao Espina...), o nome de Álvaro Cunqueiro Mora debe figurar de forma obrigada. En canto aos nosos lares, porque aqui viveu o autor de Merlín e familia durante máis de medio ano, porque aquí tivo amizades, porque aquí tivo alumnos e alumnas que -pasados 85 anos- aínda o recordan e porque ás paisaxes do Ortegal dedicou algúns -non moitos, é verdade- artigos.

Cabeceira do expediente de Cunqueiro
na universidade de Santiago

En canto a Cunqueiro, que chegou a Ortigueira no mes de outubro de 1936 desde o seu Mondoñedo natal, tres meses despois de iniciada a sublevación militar franquista, porque aquí obtivo a a paz e a tranquilidade que desexaba. Foi grazas á intermediación do presbítero Daniel Pernas Nieto, capelán do asilo municipal ortigueirés (véxase o artigo de Carlos López-Keller Álvarez en Terras do Ortegal nº 7 (2020), e a divulgación feita do mesmo en  Cunqueiro, desde Ortigueira a Vigo) polo que foi acollido como profesor na academia Santa Marta que dirixía o presbítero Jesús Márquez Cortiñas. Alí trabou amizade cun dos profesores, Feliciano Crespo Bello, xefe comarcal da Falanxe, que se erixiu no seu salvoconduto ante calquer risco.

O mindoniense chegara á capital do Ortegal con 24 anos (nacera o 22 de decembro de 1911) coa sona de licenciado en Filosofía e Letras, cando en realidade só aprobara 7 materias desa carreira (véxase un resume do seu expediente universitario más abaixo), o que debía supoñer un terzo do total, a pesar de que estivera matriculado 6 cursos na Universidade, dun total de 9 que se

Poema publicado no semanario
Era Azul (3.12.1936)

cumprían no 35-36 desde que iniciara os estudos. Pero non foi por falta de capacidade intelectual (un recente libro de José Besteiro, Un hombre que se parecía a Cunqueiro, fala del como “superdotado”), o que se comproba co sobresaínte con matrícula de honra que obtivo na materia de Lingua e Literatura Española, senón polo diletantismo e a vida mol que levaban algúns estudantes universitarios, mentes brillantes pero inadaptadas ás rixideces académicas.

Na academia ortigueiresa o poeta Cunqueiro -esa era a categoría literaria que cultivara ata o momento- impartiría clases de Xeografía e de Francés aos alumnos e alumnas (o ensino era mixto na Academia Santa Marta) de 1º de Bacharelato. Unha das alumnas era Uxa Prieto (filla do industrial ferretero e político Gonzalo Prieto) a quen lle dedicaría unha fermosa poesía -en castelán- publicada no semanario falanxista local Era Azul. Uxa, unha nena de 10 anos, era á que lle encargaba o escritor entregar mensaxes á súa noiva, Carmucha Casariego, filla dun acaudalado propietario, D. Manuel Casariego, presidente da Banca Sandomingo local.

O escritor vivía no hotel Cuba, sito no edificio que preside a praza das Tres Farolas (pero non enriba de onde hai un comercio de alimentación, senón no lateral, hacia a rúa do Salgueiro); alí compartía aloxamento co presbítero Pernas Nieto, do que falamos antes, que tamén era escritor.

De igual maneira que Elena Quiroga conta hoxe cunha placa no chalé da avenida Escola de Gaitas onde residiu uns meses e escribiu a premiada Viento del norte, tal vez non sería mala idea lembrar esta efeméride dos 85 anos da chegada de Cunqueiro cunha placa a colocar no edificio onde morou o ilustre escritor. Dito queda.

-------------- 

Texto: Xosé Mª Torres

Anexo: reproducimos o expediente académico de Álvaro Cunqueiro Mora. Arquivo Universitario da Universidade de Santiago (AHUS).

  

REENCARNACIÓN DE OLIVIA, por Luli Dopico

 

22 edición Relatos de verán de La Voz de Galicia

Publicado o 14 de agosto de 2021 no periódico

Hai uns días tiven unha visita inesperada. Exactamente o quince de xullo, unha do mediodía, estaba soa na casa e vin de novo unha preciosa bolboreta que se pousaba na entrada da porta que da ao campón, xa aparecera alí horas antes, sobre as nove da mañá, pero non lle fixen moito caso. Pareceume raro que estivera tan quieta e non saíra voando…

De súpeto quedei ollando para ela, fixeime no seu aleteo e tiven un estraño presentimento. Pregunteille: eres Olivia? E a bolboreta deu en mover as ás como dicindo: Siiii. Dicía si, estou segura. De seguido voou dende o chan ata pousarse na miña man e din en chorar como hai anos non facía: Olivia, bonitiña, estás aquí. Quérote. Non me esquezo de ti. Eres preciosa, máis linda miña cadeliña...

Estivo un bo rato batendo as ás ao meu redor, logo tranquilamente pousouse na hamaca onde leo, colocándose ao meu carón como facía sempre. Nese momento pensei, se hai millóns de persoas no mundo que cren na reencarnación, porque non vai ser Olivia esta choruma de cores irisados? Era Olivia, sen dúbida.

Rin, chorei, dinlle as grazas porque me viñera visitar e dei en chorar tanto, que non tiña consolo. Cando acordei de que tiña unha pota ao lume, entrei na cociña, remexín o compango e volvín saír para seguir admirando aquel milagre. Estaba agardando por min para despedirse, ollámonos fixamente, tendinlle a man, chuchouma e saíu voando cara aos buxos. Abur, miña nena!!!

Olivia morrera en abril, enterrámola no campeiro, preto das camelias e do daphne, ao pé da ruda que plantamos o mesmo día que nos deixou, pero segue viva no meu pensamento.

Logo do triste e á vez alegre episodio narrado, chamoume por teléfono unha amiga e comenteille… Non daba creto e pensou que me volvera tola, pero nun momento de sinceridade contoume que hai un tempo, cando ela pasara por unha depresión grave pensando que ía morrer porque tiña o mal dentro, unha gaivota peteiraba cada atardecer na galería da súa casa, baténdose coma unha tola contra os cristais, avisándoa de que fora mirarse ao médico. A gaivota en cuestión era a súa nai…

Nada que dicir. Ela foi a Santo André de Teixido, curou da depre e o paxaro non volveu dar acción de si nin de non.

Luli Dopico

Fotografía: Álvaro Fdez. Polo

LUSCO. Exposición de pintura en Sargadelos de Ángel Picos, Diego P. Dopico e Sergey Sozonov

LUSCO 

Exposición de pintura en Sargadelos ata o 30 de agosto. Un marabilloso paseo cultural.

O día 31 de xullo inaugurouse nas Carboeiras de Sargadelos (concello de Cervo), unha exposición de tres pintores vinculados dalgún xeito á comarca do Ortegal: Ángel Picos Pérez, Diego Pérez Dopico -que asina as súas obras co seudómino de J. Peak- e Sergey Sozonov.

O máxico entorno do conxunto histórico-artístico da vella fábrica, impregnado de historia, deu paso á obrigada visita á sala de arte, e de camiño nos mergullamos no mundo fascinante da pintura, percorrendo o espazoso lugar e abrindo uns ollos máis grandes que os da muller asustada da primeira obra que vemos colgada, para seguir dando un paso adiante e contemplar o lobo-lobiño, que nos indica o camiño a seguir.

Paporroibo no cristal,
de Ángel Picos

Preto de setenta obras que vamos admirando paseniñamente, cunha luz entre lusco e fusco, que fai que moitos dos cadros adquiran unha cuarta dimensión e que cobren vida nos lenzos dos artistas.

• Ángel Picos Pérez. Dende moi novo este cedeirés amosou predilección polo debuxo, realizando as súas primeiras obras de xeito autodidacta. Leva nove anos como pintor artístico, especializado no estilo impresionista e tratando de transmitir as súas emocións en cada unha das súas obras. Con el mantemos unha conversa moi interesante.
• Sergey Sozonov. Natural de Yacutia (Rusia), traballou en Moscú nunha empresa de publicidade, e logo de viaxar por Europa atopou no Baleo (Ortigueira)  o lugar soñado para vivir e decidiu apousentarse. Aquí pinta as caras e as almas dos seus veciños e amigos, cunha precisión tal que nos deixa engaiolados diante do cadro Maruxa.



Muller, de Diego Pérez

• Diego Pérez Dopico, J. Peak: Nace Diego en Ortigueira, estuda Maestría Industrial en Viveiro e seguidamente Maxisterio na Coruña. Amplía os seus estudos en Xixón e traballa en distintos países europeos, regresando a súa vila natal no 2010, onde reside. Cursa Ciencias Relixiosas na universidade San Dámaso (Madrid). Actualmente traballa no Concello, como Técnico de Cultura e Secretario da Escola de Música. Presidente da Asociación Cultural Galioart, escribe e promove numerosos eventos culturais, aínda que a súa paixón é pintar.



Lobo, lobiño, de Diego Pérez

Logo de ver, charlar e admirar a obra dos pintores, que se pode visitar ata o 30 de agosto en horario de mañá (de 10 a 14 h) durante a semana e tamén polas tardes os sábados e domingos, aproveitamos para dar un paseo polo entorno, chegando a través do Paseo dos Namorados ata a represa artificial do río Xunco, que abastecía de auga a antiga fábrica de louza e que se fixo mediante un sistema chamado de cantería gradual no ano 1791, unha paisaxe idílica e ineludible evocación sentimental, que ten a súa lenda particular. Regresamos pola senda botánica, no frescor da tardiña, lendo os paneis das diferentes especies arbóreas e escoitando o murmurio das augas e as voces dos felices nenos que a cabalo pasean polo recóndito lugar.

Maruxa, de Sergei Sozonov

Que máis podemos visitar?

Se levamos unha orde xeográfica, empezaremos polo Museo da Antiga Fábrica de Sargadelos, seguiremos ata os restos das antigas fundicións e fábricas de louza, e chegamos a Pousada dos Foráneos e outras dependencias como os fornos de calcinar, as caballerizas e as carboeiras. Antes de regresar a Ortigueira, bebemos auga na Fonte da Tella e saboreamos un xeado de abelá no bar Sacabeira.

Presa artificial do río Xunco,
no Paseo dos Namorados.

De volta encontramos o gran complexo industrial que hoxendía é a fábrica de Sargadelos e que queda para outro día de visita, así como o corazón de Cervo, coas preciosas casas de pedra magnificamente restauradas e a Praza onde se celebra a Noite Meiga.

                                  LULI DOPICO

Fotos LULI

1. Paporroibo no cristal (Ángel Picos)

2. Muller (Diego Pérez)

3. Lobo, lobiño (Diego Pérez).

4. Maruxa (Sergey Sozonov)

5. Presa artificial do río Xunco, no Paseo dos Namorados.

Faladoiro en Espasante sobre a terrible Galerna do 61

Ilustración sobre a Galerna do 61
de Nerea Pazos Loureiro

O pasado día 10 de xullo, no local do centro social de Espasante, gozamos dun faladoiro ateigado de sentimentos. Xa vai para 60 anos que unha galerna traidora, coma de feito son todas elas, ateigou o noso mar de loito e posteriores penurias, e por mor daquilo fixemos unha xuntanza coa que lembrar o suceso.

Hixinio Puentes (esq), Beatriz Bermúdez
e Vicente Míguez (dta.)

Dirixida pola historiadora Beatriz Bermúdez, e na compaña do tamén historiador e mestre Hixinio Puentes (e próximo Cronista Oficial de Mañón), e do mestre e investigador Vicente Míguez, orfo dun dos tripulantes, alí puidemos coñecer o acontecido naquelas datas fatídicas de xullo de 1961, mais a intervención dos oíntes foi o que nos fixo partícipes da situación, escoitándoos tiñamos os nosos sentimentos zumegando en cada un dos poros da nosa pel. 

Xente con historias de seu ou que lles contaron, mariñeiros coñecedores da súa profesión e cun léxico único e inigualable e, por riba de todo homes, daquela rapaces, que padeceron no seu corpo física e psiquicamente a carraxe descontrolada do noso mar, o mesmo que nos provee e que, de cando en vez, non dubida en nos cobrar unha maldita peaxe.

Con eles fomos quen de nos mergullar nun mundo salgado e ferinte; alí escoitamos os berros das mulleres na praia na procura de explicacións e que tan só tiñan coma resposta o murmurio ofensivo das ondas bicando a area; até puidemos ollar os corpos aboiando no mar e recollidos por garfos coma se foran unha das pezas de bonito a cobrar; que dicir dos contos, case lendas, daqueles que foron quen de se salvar polo feito de que as súas lanchas quedaron sen goberno polos golpes do mar, e este, coma agradecemento por abandonar a loita, os levaría a un lugar seguro; ou o vertido de combustible ó seu arredor, que conseguía converter as impoñentes ondas nun máxico oasis de paz; aqueles outros que non conseguían falar, mais a emoción da súa faciana tiña contidas moitas máis palabras das que podían ceibar naquel intre; puidemos poñernos no lugar daquelas mulleres viúvas sen morto, soas para sempre, sen home e sen fillos que irían camiño dun orfanato, enfrontadas a un mundo baleiro de tonalidades, onde a negrura era o único que poderían albiscar.

Foi unha homenaxe ós que perderon a vida e ás súas familias, mais tamén a todos os homes de mar que fan do seu traballo algo máis que unha profesión. Son coñecedores de todas as lanchas e barcos dos arredores, falan delas cun cariño coma se dunha muller estiveramos a tratar, saben cal é a máis mariñeira, cal a que mellor se move ou a que ten a silueta máis engaiolante e trátanas co respecto que precisan aqueles dos que depende a nosa vida, mais tamén a morte. E neste día foron quen de compartir connosco o seu saber, as súas inquedanzas, as súas penas e as súas alegrías; abeiraron o seu léxico para entendermos; baixaron, en fin á terra.

O noso máis sincero recoñecemento, porque eles, os homes de mar, son os que nos fan diferentes neste recuncho do norte do país.

--------------------

Texto: Manel Bouzamayor

Fotos: Xosé María Torres

Centenario da colocación da primeira pedra do Escolar de San Claudio (1921-2021)

O espléndido edificio
do escolar de San Claudio

Os días 10 e 11 de xullo, tivo lugar en San Claudio a homenaxe aos fundadores do Escolar da parroquia. As actividades, organizadas pola Asociación Centro Cultural Libro Vivo, iniciáronse o sábado, 10, cunha exposición oral e presentación audiovisual a cargo de J. Carlos Breixo, Cronista Oficial e veciño da parroquia, que iniciou os actos lendo a noticia tal como publicaba Extensión Agraria, un semanario conservador que falaba de que o mellor modelo de educación era fixarse na vida do Neno Xesús, pero que axiña cambiaría de opinión ao decatarse de que o centro pretendía ser laico.

Carlos Breixo nun momento
da súa disertación

Falou Carlos sobre o gran exemplo da sociedade daqueles primeiros ortigueireses en América, a onde marchaban pais e fillos, moitos deles nenos, sobre todo varóns, xa no ano 1847, e da obra levada a cabo polos benfeitores que un día emigraron buscando unha vida mellor, mais non esqueceron a súa terra e seguiron colaborando e enviando cartos, que tamén se destinaron a ampliación da igrexa e construción da torre. na propia parroquia

O fermoso val de San Claudio,
coa ría ao fondo

No ano 1921 colocouse a primeira pedra do Escolar, acto no que estivo presente o mestre e poeta Victoriano Taibo, xunto a Tomás Villar e outros veciños que rematarían a festa no lugar da Rocha. No 1924 queda rematada a estrutura do edificio, feita con pedra da canteira de Tras do Río, na propia parroquia, segundo informou o Cronista.

A presentación do audiovisual dos cen anos de historia do local e da parroquia, rematou cun forte aplauso para Andrés Piñón.

O domingo, 11, ás doce horas, plantouse un magnolio na honra dos fundadores da Sociedade San Claudio, que dera lugar a comezo dos anos trinta do século pasado á San Claudio Sociedad Pro Instrucción y Recreo Mutuo.

Iván Pérez, actual presidente
da asociación Libro Vivo

Entre os anos 1931 e 1980, o edificio acollería a escola, logo foi sede do Teleclub e no ano 1980, tras moitos avatares, pasa a ser Libro Vivo a que inicia a rehabilitación do edificio.

Os veciños asistentes aos actos foron convidados a unha degustación de produtos galegos, tomándose as medidas necesarias dado a situación actual provocada polo Covid-19.

A actual directiva da Asociación está formada por: Iván Pérez (presidente), Diego Chao (vicepresidente), Diego Bellas (secretario) e Juan Rodríguez (tesoureiro).

--------------------

Texto e fotos: Luli Dopico

SUCESOS, DUDAS Y ALGÚN POEMA, un libro de la polifacética artista Celia Pía

 

LIBRO

Sucesos, dudas y algún poema

Nuestra vecina, Celia Pía Morandeira, acaba de publicar un vistoso poemario en el que da rienda suelta a sus sentimientos, recopilados en cincuenta composiciones literarias acompañadas de unos singulares dibujos. Estos ilustran cada latido del corazón de la artista en la página blanca sobre la que vuela durante un viaje ancestral en el que conjuga el amor a sus padres, el descubrimiento del mundo nuevo de Pablo, su hijo, y los amigos que la alentaron y apoyaron en la búsqueda de la palabra precisa: Moncho Barro, Lilo y María Vázquez.

Si soñar es dibujar en el aire lo que nadie ha visto, Celia nos hace coronar la cumbre y planear zigzagueando nuestro idílico paisaje sentimental, aproximándose sin pausa al infinito para coger aliento y llegar a la definición de niño: “Ser mágico y frágil de intelecto ilimitado con quien el adulto rememora lo olvidado mientras la vida sucede”.

Celia sabe quién es, o intenta saberlo a pesar del nombre propio que lo valora como un peso difícil con el cual cargar cada mañana, y se pregunta apurando la primera taza de café que espabila los sentidos: “¿Acaso un escritor no se transfigura bajo la piel de aquellos sobre los que escribe?”.

Escribir pues… representar conceptos a través de símbolos, letras como patitas de mosca molestando hasta que das sentido a una idea, evocación de un momento determinado, novelar vida, rubricar experiencias, reír y llorar hasta vaciar el alma de contenidos que florecen en primavera y se desvanecen en las hojas muertas de otoño. Escribir es para Celia: “Dejar rastro para reencontrarse en los espejos”.

Celia Pía en su estudio

A esta hora de la mañana, con las nieblas del Ortegal sembrando dudas de si brillará el sol o no a lo largo del día, subiré a la rama del árbol para ser como el pájaro en el instante exacto en que también decido ser mariposa y abarcar un universo pequeñito y caduco como el aroma de la rosa que deshizo el agua de la noche de San Juan y “sin siquiera tocarla” los pétalos vistieron de color las emociones maravillosas que el libro despertó en la mujer que un día habitó en la entrañable locura de Celia: escribir un libro, dibujar una sustancia, caminar pintando vida, cantando alegre a una distancia de bolero y bailando al son donde no falta ni sobra nada.

Así de bello es el libro de Celia, que alguien muy querido por ella estará leyendo en los cielos.

Enhorabuena, mujer de luz que abarcas tantas artes: música, pintura, escritura… Y lo que no sabemos.

Luly Dopico

Ficha técnica

Edita:      NINO, centro de impresión digital. Santiago de Compostela, abril 2021.

Autora:   Celia Pia Morandeira: celiapiamusico@gmail.com