mércores, 26 de febreiro de 2020

Presentación do nº 12 da revista Hume, de estudos locais, nas Pontes




É sempre un pracer asistir á presentación da revista Hume, coa que nos unen lazos fraternais e anceios comúns no estudo da historia e a cultural local. Quixo a casualidade que o primeiro presidente da asociación Hume fose D. Francisco Javier Martínez Prieto, hoxe párroco de Santa Marta de Ortigueira e directivo de Terras do Ortegal.
Nesta ocasión o acto tivo lugar o pasado 21 de febreiro na Casa Dopeso, un centro cultural municipal cun grande auditorio que deixa atrás os tempos en que a revista se presentaba na biblioteca municipal ou outros auditorios máis reducidos. Repleto de asistentes, ou case, adoptou a forma clásica: reunir na mesa a varias das persoas que presentan traballos neste Nº 12, nun acto conducido polo presidente de Hume, Manuel Souto.
Conta con 9 colaboracións, das que 6 están a cargo de homes, e só 3 teñen a unha muller como primeiro autor. Non hai espazo para reseñalas todas, se ben debemos salientar a de Manuel Souto, que non novo esforzo investigador documenta e describe con eficacia a evolución histórica da mina de lignito das Pontes desde o século XVIII ata a actualidade.
Das restantes, diremos algo das tres que dalgunha maneira están relacionadas co Ortegal, dos seguintes autores:
Parte da mesa de presentación, con José Manuel Yáñez,
Lela Castelo, María Belén Vázquez e Manuel Souto
Fonte: asociación Hume
a) Xavier Brisset é un investigador con experiencia, que presenta un estudo sobre a «Emigración infantil. Verdadeira bágoa de Galicia». Brisset, que non estivo no acto, ven dando a coñecer nos útimos meses traballos sobre o fenómeno da emigración ultramarina de finais do século XIX e principios do XX. De feito cita o traballo «Prófugos adolescentes. Lexislación entre o militarismo e a teima recaudatoria», publicado no nº 26 da revista Cátedra de Pontedeume, así como outro pendente de publicar -pero xa aceptado-na nosa revista Terras do Ortegal. Brisset describe o marco xeral desde fenómeno e presenta datos dos expedientes de quintas do concello das Pontes, nos que obtén unha media do 51% de quintos declarados prófugos entre 1901 e 1927, unha cifra impactante e reveladora.
Lela Castelo asinando exemplares da sua obra.
Fonte: concello de Ortigueira

b) Lela Castelo. Esta autora, natural da parroquia ortigueiresa de Loiba, reside actualmente no concello de Xermade, na parroquia de San Pedro Fiz de Roupar, ao que adica o estudo «Apuntes sobre Roupar». Lela, mestra e licenciada en filoloxía galego-portuguesa, ten algunha experiencia nestas tarefas divulgativas, pois a finais do ano 2018 presentou o libriño «Loiba na memoria», con lembranzas e recordos da súa parroquia natal. Algo similar presenta nesta ocasión -así o declarou no seu corto parlamento no acto- no que da pinceladas da historia da parroquia de Roupar, adentrándose na etnografía, na cultura, as lendas, os divertimentos, a toponimia ou a linguística. Trátase dun traballo de interese, pero con escasa profundidade e sobre todo, pouco organizado, que desmerece o esforzo que sen dúbida realizou.
c) Carlos Breixo. O Cronista Oficial de Ortigueira presenta neste número un amplo traballo -53 páxinas- sobre «Pedro Fernández Solloso, un poblador pontés en América a comezos do século XVIII». Foi un dos relatores aos que o público prestou máis atención, sen dúbida pola súa amena oratoria, na que rematou dando ánimos á vila das Pontes para superar a etapa difícil que está a vivir pola abrupta transición enerxética decretada polo goberno central.
Carlos Breixo na súa intervención. Á esquerda
Manuel Souto, presidente de Hume
(Foto: Xosé Mª Torres)
Relativo ao seu traballo, Breixo, a partir dun tal vez sinxelo documento sobre un emigrante ultramarino pontés do ano 1610, elabora un excelente estudo no que non se limita á simple transcrición do documento; ao contrario, aplicando a querencia súa polo labor pedagóxico dos seus artigos, describe, analiza e explica cuestións como os expedientes de limpeza de sangue, as abreviaturas empregadas no documento; describe como era o mundo nas Pontes a comezos do século XVII, así como as viaxes entre Galicia e Sevilla, porto do que partían en exclusiva as navegacións ao novo mundo. Pero tamén exprime a sua capacidade didáctica para tratar de minucias curiosas como o uso do signo @ (arroba), hoxe tan usado no mundo cibernético, ou para explicar a deturpación dos apelidos galegos polos escribáns de fala castelá desde o tempo dos Reis Católicos. Amenidade e compromiso.
Compre dicir que Breixo é tal vez o colaborador máis característico da revista Hume, pois leva colaborando con ela desde a sua fundación, con 11 traballos nos 12 números publicados.
Finalmente, indicar que a revista se distribúe de maneira gratuita entre as persoas interesadas, pois conta co patrocinio da deputación e do concello das Pontes.

-----------
Texto: Xosé María Torres

xoves, 20 de febreiro de 2020

Fotográfica artística de Victoria Díaz no concello de Ortigueira

Exposición Fotográfica





A fotografía. Que é iso?
A fotografía naceu en Francia a mediados do século XIX, en principio como unha curiosidade ou un divertimento, pero rapidamente, en especial a partir da Guerra de Crimea en 1855, adquiriu tremenda importancia como reflexo, como testemuña da realidade.
As técnicas usadas foron diversas, pero o uso foi case sempre para dar testemuña da realidade, ben sexa de persoas, de acontecementos sociais (vodas, enterros...), de monumentos e de noticias en suma. A finais do século XIX e principios do XX había periódicos e revistas gráficas, que tiñan nas fotografías o seu máximo obxectivo.
Pero pouco a pouco, en especial desde mediados do século XX, coa evolución das técnicas fotográficas, a popularización dos equipos portátiles e a mellora dos dispositivos, houbo persoas que cultivaron a fotografía como unha arte. Hoxe ninguén discute que a fotografía pode ser empregada como unha arte.
Pero que arte? Na Grecia antiga as belas artes eran 6:
 - Arquitectura          - Escultura
 - Pintura                  - Música, que inclúe o teatro
 - Danza                    - Declamación, que inclúe a poesía.
Esa é a razón pola que o cine se considera na actualidade como a séptimo arte.
Vale, pero... e a fotografía? Pois a fotografía tamén pode ser unha arte! Todas as fotografías son artísticas? Cremos que non. Depende do intención do fotógrafo, da técnica empregada e doutros parámetros, algúns imprevisíbeis.

Victoria Díaz, artista da fotografía

Pois ben, as fotografías que nos ofrece Victoria Díaz Castañeira no claustro alto do Concello de Ortigueira son pura arte. E así o defendeu ela, calificándoas de obras artísticas na inauguración celebrada a principios de mes e á que tivemos a ocasión de asistir. Unha presentación moi ben preparada pola autora, que citou a Spinoza e a profesores universitarios que analizan a súa obra desde perspectivas matemáticas. Pero tamén unha presentación sentida, expresada na dedicatoria que fixo á súa irmá María Jesús, recentemente falecida, e razón da inclusión de camelia brancas, a sua flor preferida, nalgunha das obras.

Victoria, natural de Tapia de Casariego, esa fermosa localidade do occidente asturiano, foi mestra en varios colexios e institutos da comarca ata a sua xubilación. Interesada na cultura, fomentou entre os seus alumnos o achegamento a diversos feitos culturais; hoxe xubilada centra os seus esforzos na fotografía artística.

Ten feito xa exposicións en Ortigueira (na extinta Fundación Ortegalia), en Ferrol (Casino Ferrolano), en Foz (Centro de Interpretación da Mariña), na Coruña (Casa-Museo María Pita)... e volve agora a Ortigueira, ao claustro do que foi convento de Dominicos, tamén un edificio de fermosa feitura artística.






A mostra El origen del mundo foi organizada polo departamento de Cultura do Concello de Ortigueira, que encargaou a Diego P. Dopico, técnico dese departamento e tamén fotógrafo afeccionado a presentación da mostra. Unha mostra na que Victoria (que difícil resulta para os que somos legos describir unha exposición de fotografía!) non se detén nas paisaxes, non retrata persoas... senón que observa a natureza, plantas especialmente, e fíxase nas súas formas xeométricas. Alí identifica espirais, cadrados, octógonos, formas ovoides, proporcións áureas... 

Obras de gran tamaño
As imaxes, de gran tamaño, están impresas en soportes plastificados de grande calidade, case metacrilato, soportes que permiten unha visión ao detalle. Todo coas cores perfectas, idénticas ás reais, pois a autora toma especial coidado en acadar nas reproduccións a perfección da natureza.
Animamos aos ortigueireses a acudir -en horario exclusivamente matinal- ata fin deste mes de febreiro a ver esta exposición e poder ver a explosión de cores e formas, todas naturais, con que nos obsequia Victoria.
Os nosos parabéns!


------------------------------

Fotos: Victoria Díaz
Texto: Xosé Mª Torres









Andrés Toxeiro, experto en rastreo con perros en entornos naturales

Andrés Toxeiro

Primer premio del Campeonato de España de rastreo y mejor montero nacional
Fue Director de los Institutos de Cariño y Cedeira
A mi entender, el rastreo humano en España se puede mejorar notalmente, salvando así muchas vidas”
(Publicado no semanario La Voz de Ortigueira o 7.02.2020)
Profesor, ganadero de alta montaña, productor forestal y gran aficionado a la caza mayor, Andrés Toxeiro Fraguela, nació en Montoxo y vive en Céltigos, está considerado como la persona con más experiencia de España en ejercicios de rastreo genérico-táctico en entornos naturales, con miles de horas de rodaje montuno y muchísimas botas gastadas. Al pié de la sierra da  Capelada, de muy niño ya rastreaba las vacas mostrencas que por las noches dañaban los cultivos, analizaba los indicios de los sujetos que cortaban las alambradas y seguía las huellas de los lugareños que habían alterado el riego de las praderías.
Rastreando con su perro Blood Hound,
muy utilizado en USA
 
Avezado y apasionado, pues, del rastreo visual y también de los ejercicios de pisteo con perros atraillados, tanto en la modalidad cinegética como en la de humanos. Fue campeón de España de rastreo y premio especial al mejor montero nacional, y es autor de varios libros y numerosos trabajos divulgativos sobre análisis de indicios en medios rurales, además ha elaborado el borrador del reglamento para los concursos de rastro organizados por la Federación Española de Caza. Impulsor de la traílla selectiva en el Norte Peninsular y experto en engaños tácticos, que, tal y como apunta la revista Galicia Cinegética, se ha adentrado en los enclaves más enmarañados e inaccesibles de las sierras norteñas.
Fue ponente en diversas acciones formativas dirigidas a operativos de búsqueda de humanos, llegando a impartir varios cursos en la Academia Galega de Seguridade Pública, donde instruyó a guardias civiles, policías, etc. Domina las técnicas de equitación para realizar exploraciones a caballo, así como la conducción 4x4 con vehículos todoterreno. Indiscutiblemente, se trata de un hombre de monte con mucho bagaje, de un perfil polivalente poco nada habitual en nuestro país, con el que hemos hablado sobre las distintas aplicaciones del rastreo, haciendo especial hincapié en un tema tan preocupante para la sociedad como es la desaparición de personas en zonas muy boscosas.
Con su Pastor Belga Malindis,
muy utilizado por la policía española
 
-¿En qué consiste el llamado rastreo genérico-táctico? 
-Pues básicamente en detectar, analizar y, en su caso, pistear cualquier indicio de presencia o movimiento que se encuentre en un entorno natural, independientemente que quién lo haya causado: una persona, un animal, un vehículo o incluso algo inanimado. Todo ello realizado con el método más primitivo, el visual, que en muchas ocasiones se combina con el trabajo olfativo de perros atraillados en los casos de rastreo humano. Es decir, se trata de una metodología integral en la que no se conciben especialidades.
-Además de en la búsqueda de personas desaparecidas en el monte, ¿tiene esta técnica otras aplicaciones relevantes? 
-Pues sí, muestra mucha utilidad en casos de furtivismo, en investigación de incendios, en diversas acciones policiales, en la elaboración de censos de animales e incluso como ejercicio de ocio para todos aquéllos aficionados a visitar zonas de montaña. Y, por supuesto, en diferentes actividades cinegéticas.
-¿Se utiliza mucho en España este tipo de rastreo?
-No, muy poco. Hoy en día en nuestro país existe una “incultura” sorprendente en relación al rastreo visual, incluso se nota una cierta incredulidad en cuanto a sus beneficios, sobre todo en el ámbito relacionado con el rastreo humano. En Estados Unidos, por ejemplo, todos los miembros de los equipos de rescate dominan más o menos este método, así como los guías caninos, al margen del grupo de élite (shadow wolves) que forma parte del Ejército. Obviamente, este recelo se traduce en una carencia formativa que, sin duda, provoca una clara limitación en los dispositivos de búsqueda de personas, sea cual sea el objetivo de la acción. 
-Centrémonos entonces en la búsqueda de personas desaparecidas, ya que día sí y día también vemos en los medios un nuevo caso. ¿Cuál es para ti en mejor sistema para encontrar lo más rápidamente posible a una persona desparecida en un entorno natural?
-A mi juicio depende del caso y de las circunstancias; aquí habría mucho que matizar. Si se conoce el último punto de avistamiento y suponiendo que la que la víctima permanece oculta en la espesura del bosque, lo más eficaz sería la utilización de un binomio de rastreo, es decir, un equipo formado por un guía canino y un perro atraillado, realizando un trabajo de seguimiento huella a huella. Si esto no funciona, entonces entrarían en acción los perros de venteo, el operativo de búsqueda a pié, el grupo de voluntarios (muy importante en determinados contextos), etc. 
Observando un ternero atacado
por el lobo
-Pero estamos viendo casos donde dichos métodos no están dando los resultados deseables, y hay víctimas que aparecen de manera casual después de mucho tiempo transcurrido, y algunas nunca aparecen. ¿Qué está fallando?
-Yo creo que más que hablar de fallos hay que hablar de limitaciones. Por un lado, los binomios de rastreo están presentando una gran limitación funcional con respecto al tiempo transcurrido desde la desaparición. Por otro, en los dispositivos de búsqueda a pié, incluido el aquí el voluntariado, falta gente de monte habituada a moverse en enclaves de mucho matorral y, al mismo tiempo, ducha en la detección y análisis de indicios, gente con una visión objetiva sobre la capacidad de ocultación que presentan nuestros montes. Y es verdad: los perros detectores y de venteo sí que son más eficaces, pero tan sólo en ciertas circunstancias. 
Toxeiro sube cada día a la Capelada,
a vigilar su ganado
-Y tú que practicas el rastreo humano con perros (incluso con bloodhound, una raza muy utilizada en Estados Unidos), el cinegético y el visual desde tu niñez, ¿crees que es posible superar esas limitaciones y mejorar el sistema en aras de salvar vidas? 
-Estoy convencido de que sí se pueden salvar vidas implementando un plan de mejora del sistema de búsquedas, que implicaría diversas acciones: formación de rastreo visual de todos los efectivos oficiales, adiestramiento de los perros adaptado a los casos reales (aprovechando la plasticidad funcional que poseen), implicación de los cazadores, instrucciones exprés para el voluntariado (incluso sobre seguridad), etc. Además convendría incluir canes del grupo 6 (sabuesos), que a mi juicio se adaptan mejor al pisteo huella a huella, presentan más perseverancia y mejor resolución en las faltas, y, en definitiva, mucha más eficacia.
-¿Es posible que el rastreo humano alcance el nivel del cinegético en cuanto a eficiencia?
-Eso sería lo ideal, pero por desgracia pensar así es una auténtica utopía. Las dos acciones son idénticas, al fin y al cabo se trata de seguir el marcaje olfativo de dos seres vivos que se mueven por el monte, pero por cuestiones relacionadas con la motivación del perro y con las características de las partículas odoríferas de lo humanos, jamás se va a dar esa igualación. Se cuenta que es Estados Unidos hay unidades caninas que pistean personas después de trascurridos varios días, con más facilidad incluso que si se tratase de una pieza de caza. Si eso es cierto, entonces aquí se muere mucha gente por falta de esos medios; me cuesta caro creer que alcancen ese grado de efectividad. De todas formas, repito: a mi entender, el rastreo humano en España se puede mejorar notablemente, salvando así muchas vidas. 
-¿Qué opinas de aplicación de componentes tecnológicos, como cámaras termográficas, drones…?
-En muchas ocasiones la sinergia de métodos redunda en beneficio de la eficacia, y todo se basa en saber cuáles son los más adecuados para cada caso y circunstancia. En síntesis, que para la mí la tecnología es necesaria y, por tanto, opino que debe utilizarse, pero siempre y cuando no sustituya a las técnicas más primitivas, como el rastreo visual, que considero imprescindible. 
-¿Pero es posible rastrear paso a paso y de manera visual a una persona?
-Hay que reconocer que en muchos casos el pisteo directo es imposible de llevar a cabo, pero entonces se puede realizar un rastreo por descarte, instintivo, especulativo..., y una eficaz búsqueda de indicios. Pensar que muchas víctimas aparecen gracias al hallazgo de una prenda u objeto, y eso no es sino un ejercicio de rastreo visual; se trata, pues, de perfeccionarlo para detectar señales más difíciles de avistar. Además, cuanto más espesa sea la maleza, más fácil será de practicar esta técnica.
-Últimamente, las asociaciones de familiares de las víctimas están reivindicando más medios, ¿en qué parte del operativo crees que se debería centrar esa demanda? 
-Yo, que sigo todos los casos que presentan en España, considero que el problema no está en el equipo investigador, sino en el de búsqueda, siempre que hablemos en el contexto de las desapariciones en el campo. Lo voy a exponer de manera muy clara: veo buenos investigadores, interesantes manuales y protocolos, preparativos, estatutos…, pero no veo una buena dirección táctica, ni un grupo de efectivos que se interne en los puntos más inextricables con los medios y experiencia necesarios. Yo soy de los que pienso que el monte, en estos casos, hay que tratarlo con cierta tosquedad o rudeza; la elegancia no casa bien con la eficacia.
-Tú nunca has querido formar parte de ningún equipo de rescate, limitándote a colaboraciones muy puntuales. ¿Cuál es entonces tu objetivo, tu pretensión? 
-Pues sencillamente poner los conocimientos empíricos de la gente de monte a disposición de los Equipos de Emergencias y de las Fuerzas de Seguridad del Estado, ayudando así a resolver diversos casos. Yo pienso que la clave de la mejora radica en la formación de los equipos, no en la participación de una persona concreta. Por otra parte, implicar a cazadores, ganaderos… en los operativos de búsqueda de personas en medios rurales, atendiendo a lo establecido en el protocolo publicado recientemente por el Centro Nacional de Desaparecidos. Sé que últimamente están siendo llamados, junto con montañeros, para ayudar en casos puntuales, pero esa llamada debiera de generalizarse. 
-Estamos hablando de “ayudar” a los equipos de búsqueda, por lo que se supone que tu pretensión será fácil de conseguir, ¿no?
-No es tan fácil, hay mucho ego, mucha autocomplacencia… que impiden la implementación de interesantes innovaciones. Nuestra visión objetiva de los medios naturales (me refiero a la gente de monte) nos hace ver las cosas desde otra perspectiva diferente, que de manera inexorable genera una clara disensión, de ahí los varapalos y desencuentros que llevo acumulados. Por ejemplo, nosotros no somos capaces de entender como casi todos efectivos llevan unas voluminosas mochilas a cuestas, estorbo que salta a la vista, como otros calzan tenis y lucen una camisa de manga corta, o como la mayoría buscan asestando bastonazos a la maleza, destrozando posibles indicios de entrada en la misma. Después la prensa apostilla que se ha realizado un rastreo minucioso, comentario que nos sorprende sobremanera.
En cuanto a la participación de los cazadores, ya he lanzado la idea a la Federación Gallega de Caza de crear grupos por comarcas para que sean activados cuando surja un caso de desaparición en el monte, con el plan de llevar a cabo una acción formativa sobre rastreo visual que complemente los conocimientos y el bagaje que ya poseen. 
-Tengo entendido que en Ortegal se encuentran los mejores rastreadores de caza mayor de España, que conocen la zona como la palma de sus manos, ¿cómo es que no participaron en las últimas búsquedas llevadas a cabo en la comarca?, ¿tú has colaborado?
-No lo sé, pero deberían haber participado en grupo, y por ahí va la idea que le he presentado a FGC, para que así sean activados oficialmente si es necesario. A mí me han llamado para realizar, en solitario, un trabajo concreto relacionado con la búsqueda de Yago de la Puente en dos puntos determinados de Cerdido, eso a posteriori de las batidas llevadas a cabo en el pasado mes de octubre. 
-Y por último, ¿el rastreo, sobre todo de personas y animales, no debería enseñarse en las escuelas?
-Sin duda. Creo que es un tema que debería formar parte del currículo de alguna asignatura, como por ejemplo Ciencias de la Naturaleza. Los niños deberían saber diferenciar la huella de un perro de la de un lobo, la de un jabalí de la de un ternero de ganadería en extensivo… También a operar con las proporciones biométricas de los humanos, relacionando la estatura con la longitud del pié o del paso…, así como conocer las unidades de medida del calzado, etc., etc. Además, no nos olvidemos que estamos hablamos de un acción que desarrolla enormemente la capacidad de observación y de análisis de quién la práctica. En todo caso se puede plantear como una actividad extraescolar o complementaria, y de hecho ya se está programando en algún instituto de la comarca dentro del Proxecto Intercentros.
FOTOS
1 Rastreando con su perro Blood Hound, muy utilizado en USA 
2 Andrés con su Pastor Belga Malindis, muy utilizado por la policía española 
3 Toxeiro sube cada día a la Capelada, a vigilar su ganado
4 Observando un ternero atacado por un lobo
Publicaciones de Andrés:
  • A caza do xabarín en Galicia(Ir Indo, 1995) 
  • Memorias de Viriato (Ir Indo, 2001).Desde a vellez, o xabaril Viriato, a protagonista deste conto (si, a protagonista porque en realidade é unha femia e non un macho), escribe as súas memorias para nos relatar as súas aventuras. A historia que nos conta podería ser a de calquera animal salvaxe. Por unha banda, ten que manter unha loita constante contra o seu peor inimigo, o home, para poder sobrevivir e, pola outra, a súa vida e os seus sentimentos son semellantes aos de calquera ser humano.
  • Pichi Pedramea(Imprenta Cedeira, 2005)


Texto: Luly Dopico
Fotos: Cedidas